Funkcja umów zawieranych na czas określony
Umowy, zawierane w obrocie, na czas określony mają gwarantować stronom stosunku prawnego określony czas jego trwania. Z generalnej zasady prawa cywilnego wynika, iż umów terminowych nie można wypowiadać, chyba że co innego wynika z ich treści. Zasada ta ma swoja kontumację w Kodeksie pracy. Z przepisu art. 30 § 1 pkt 4 k.p. wynika bowiem podstawowa zasada odróżniająca umowy terminowe od umów na czas nie określony, ustanawiając funkcję takich umów. Jest nią stabilizacja stosunku pracy na czas ustalony przez strony, wykluczająca możliwość jej wcześniejszego rozwiązania z woli jednej ze stron (dotyczy to zarówno pracodawcy, jak i pracownika). Ta funkcja, zwłaszcza przy umowach długoterminowych, powinna być decydująca dla wykładni pozostałych przepisów, w tym zwłaszcza przepisów o rozwiązywaniu umów terminowych.
Możliwość wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na czas określony
Aby w ogóle możliwe było wypowiedzenie umowy o pracę zawartej na czas określony, umowa ta musi być zawarta na okres dłuższy niż 6 miesięcy i musi zawierać klauzulę o możliwości jej wypowiedzenia. Wypowiedzenia można dokonać nie tylko po upływie 6 miesięcy trwania umowy, lecz także przed tym terminem (uchwała Sądu Najwyższego z 7.09.1994 r., I PZP 35/94, OSNAP 1994/11/173). Jedynie umowa o pracę musi być zawarta na okres minimum 6 miesięcy.
Możliwe jest rozwiązanie umowy zawartej na czas określony za obopólną zgodą na mocy porozumienia stron (uchwała Sądu Najwyższego z 14.06.1994 r., I PZP 26/94, OSNAP 1994/8/126).
Nowe zasady wypowiadania umów na czas określony: Kodeks pracy 2019. Praktyczny komentarz z przykładami + PDF.
Naruszenie przepisów o wypowiadaniu umów
Zgodnie z przepisem art. 50 § 3 k.p. jeżeli wypowiedzenie umowy o pracę zawartej na czas określony nastąpiło z naruszeniem przepisów o wypowiadaniu takiej umowy, pracownikowi przysługuje wyłącznie odszkodowanie. Co oznacza zwrot „naruszenie przepisów o wypowiadaniu” umów? Odnosi się on do sytuacji, gdy strony w umowie na czas określony zawarły klauzulę o możliwości jej wypowiedzenia i następnie przy dokonaniu tego wypowiedzenia pracodawca naruszył przepisy o trybie, formie, szczególnej ochronie trwałości stosunku pracy.
Brak w umowie odpowiedniej klauzuli
W praktyce powstały wątpliwości jak rozwiązać sytuację, gdy w umowie terminowej strony nie zastrzegły możliwości jej rozwiązania przez wypowiedzenie, a mimo to pracodawca takiego wypowiedzenia dokonuje. Niewątpliwie dochodzi wówczas do naruszenia przepisów prawa pracy.
Sąd Najwyższy doszedł do wniosku, że w takiej sytuacji pracodawca nie narusza przepisów o wypowiadaniu umów w rozumieniu art. 50 § 3 kp. „Przepisy o wypowiadaniu” należy bowiem językowo rozumieć jako przepisy o sposobie, formie, itp. wypowiadania, a nie przepisy o samej możliwości dokonania wypowiedzenia. Pracodawca dokonując wypowiedzenia umowy terminowej, w której nie zastrzeżono klauzuli umożliwiającej jej wypowiedzenie jedynie pośrednio narusza art. 33 kp, który stanowi, iż „przy zawieraniu umowy o pracę na czas określony, dłuższy niż 6 miesięcy, strony mogą przewidzieć dopuszczalność wcześniejszego rozwiązania tej umowy za dwutygodniowym wypowiedzeniem”. Przepis ten nie może być uznany za „przepis o wypowiadaniu” umów terminowych gdyż nie dotyczy „wypowiadania” umów, ale możliwości wprowadzenia do umowy terminowej klauzuli umożliwiającej jej wypowiedzenie. W istocie pracodawca wypowiadając umowę terminową, w której nie zastrzeżono klauzuli takiego sposobu jej rozwiązania, narusza art. 30 § 1 pkt 4 kp. Zgodnie z tym przepisem umowa o pracę (na czas określony) rozwiązuje się z upływem czasu, na który była zawarta. Ten przepis natomiast z pewnością nie może być zakwalifikowany, jako „przepis o wypowiadaniu” umów terminowych.
Zdaniem Sądu Najwyższego wykładnia art. 50 § 3 kp pozwalająca na jego zastosowanie w przypadku braku zgodnej woli stron na umożliwienie rozwiązania umowy terminowej przez oświadczenie woli jednej ze stron, byłaby sprzeczna z funkcją umów terminowych. W istocie oznaczałaby bowiem obłożenie takiego bezprawnego zachowania niewielką sankcją odszkodowawczą (art. 50 § 4 kp), co byłoby szczególnie rażące przy umowach długoterminowych. Dlatego odrzucenie możliwości stosowania art. 50 § 3 kp, a zatem przyznania pracownikowi w takiej sytuacji tylko odszkodowania, wynika także z wykładni funkcjonalnej (tak: wyrok Sądu Najwyższego - Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 5 listopada 1998 r. I PKN 414/98)
Jakie roszczenia przysługują pracownikowi?
Na to pytanie należy odpowiedzieć dwojako – w zależności od sytuacji w jakiej znalazł się pracownik. Co do zasady wadliwe wypowiedzenie umów terminowych daje pracownikowi prawo do wystąpienia z roszczeniem o odszkodowanie. A zatem wadliwe wypowiedzenie umowy terminowej, poza wyjątkami przewidzianymi w art. 50 § 5 k.p. (wypowiedzenie umowy pracownicy w okresie ciąży, urlopu macierzyńskiego, a także pracownikowi w okresie korzystania z ochrony stosunku pracy na podstawie ustawy o zwolnieniach grupowych), nie stwarza po stronie pracownika roszczenia o uznanie wypowiedzenia za bezskuteczne ani o przywrócenie do pracy (wyrok SN z 4 marca 1999 r., I PKN 607/98, LexPolonica nr 344586, OSNAPiUS 2000, nr 8, poz. 308). Odszkodowanie to jest limitowane do wysokości wynagrodzenia za czas, do upływu którego umowa miała trwać, nie więcej jednak niż za 3 miesiące.
Zobacz również: Odszkodowanie za niezgodne z prawem zwolnienie z pracy
W myśl wyroku SN z 5 listopada 1998 r., I PKN 414/98, LexPolonica nr 334730 (OSNAPiUS 1999, nr 24, poz. 779; OSP 2000, nr 3, poz. 33 z notką W. Sanetry; PiŻ 1999, nr 8 z glosą A. Świątkowskiego; OSP 2000, nr 5, poz. 77 z krytyczną glosą J. Steliny), art. 50 § 3 i 4 k.p. nie mają zastosowania w razie wypowiedzenia przez pracodawcę umowy terminowej, w której strony nie zastrzegły możliwości takiego sposobu jej rozwiązania (art. 33 w zw. z art. 30 § 1 pkt 4 k.p.).
W takiej sytuacji pracownikowi przysługują roszczenia określone w art. 56 w zw. z art. 59 k.p. (zob. E. Wichrowska-Janikowska, Wypowiadanie umów o pracę na czas określony, PiZS 2000, nr 10, s. 36), a zatem chodzi o odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za czas, do upływu którego umowa miała trwać, nie więcej jednak niż za 3 miesiące lub o przywrócenie do pracy na poprzednich warunkach. Wybór roszczenia należy do pracownika.
Jeżeli strony nie zastrzegły w umowie na czas określony możliwości jej wypowiedzenia, to wówczas wypowiedzenie takiej umowy jest rozpatrywane w kategoriach wadliwego rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia. Takie stanowisko zajął w wyroku z 5 listopada 1998 r., I PKN 414/98, LexPolonica nr 334730 (OSNAPiUS 1999, nr 24, poz. 779) Sąd Najwyższy, który uznał, że art. 50 § 3 i 4 k.p. nie ma zastosowania w razie wypowiedzenia przez pracodawcę umowy terminowej, w której strony nie zastrzegły możliwości takiego sposobu jej rozwiązania (art. 33 w zw. z art. 30 § 1 pkt 4 k.p.). Pracownikowi przysługują wówczas roszczenia określone w art. 56 w zw. z art. 59 k.p.
W przypadku gdy w umowie o pracę zawartej na czas określony znajduje się klauzula umożliwiająca jej wypowiedzenie, ale doszło do naruszenia przepisów o wypowiadaniu takich umówi, to nie stwarza po stronie pracownika roszczenia o uznanie tego wypowiedzenia za nieuzasadnione ani o przywrócenie do pracy (art. 50 § 3 k.p.. ). Takie stanowisko znajduje z kolei potwierdzenie w orzeczeniach Sądu Najwyższego, m.in. w wyroku z 4 marca 1999 r., I PKN 607/98, LexPolonica nr 344586 (OSNAPiUS 2000, nr 8, poz. 308).
Art. 50 § 3 i 4 k.p. będzie miał jednak zastosowanie do tych umów na czas określony, w których nie zastrzeżono wprawdzie możliwości ich wypowiedzenia, oraz do umów na czas wykonywania określonej pracy, ale których wypowiedzenie jest w szczególnych okolicznościach dopuszczalne z mocy prawa (likwidacja lub upadłość pracodawcy, zwolnienia grupowe). Wadliwość wypowiedzenia w takich okolicznościach powinna być oceniana z uwzględnieniem art. 53 § 3 i 4 k.p. (tak: Romer Maria Teresa Autor komentarza do dz. DRUGI roz. II oddz. 4 art. 50).
Polecamy serwis: Praca