Rząd przygotował projekt ustawy o opiece długoterminowej. Ma on uporządkować rozproszony system wsparcia osób wymagających stałej pomocy oraz ich opiekunów. Projekt opublikowany przez Rządowe Centrum Legislacji 16 grudnia 2025 r. wprowadza m. in. koordynatora opieki długoterminowej w każdym powiecie i definiuje pojęcie opiekuna nieformalnego. Dokument trafił do konsultacji społecznych.
- Dlaczego rząd przygotował projekt ustawy o opiece długoterminowej?
- Trzy kluczowe definicje w projekcie ustawy
- Katalog świadczeń opieki długoterminowej
- Koordynator do spraw opieki długoterminowej - czyli kto?
- Zadania samorządów wobec opiekunów nieformalnych
- Współpraca podmiotów leczniczych i pomocy społecznej - budowa systemu opieki długoterminowej
- Monitorowanie i zapewnianie jakości świadczeń opieki długoterminowej dla seniorów
- Terminy wejścia w życie przepisów
- Co projekt ustawy o opiece długoterminowej oznacza dla osób potrzebujących opieki - seniorów i ich rodzin?
Dlaczego rząd przygotował projekt ustawy o opiece długoterminowej?
System opieki długoterminowej w Polsce jest obecnie rozproszony na dwa sektory: ochrona zdrowia oraz pomoc społeczna. Jak wskazuje uzasadnienie do projektu ustawy, brakuje obecnie wspólnej definicji dla takiej opieki, a dostęp do świadczeń dla seniorów nie rozkłada się równomiernie na obszarze całego kraju. Osoby potrzebujące świadczeń opieki długoterminowej oraz ich bliscy często po prostu nie wiedzą, gdzie najskuteczniej szukać pomocy danego rodzaju i jakie świadczenia im się należą.
Projekt ustawy o opiece długoterminowej uzasadniony jest ponadto koniecznością wywiązania się przez państwo ze zobowiązań wynikających z Krajowego Planu Odbudowy (kamień milowy A70G). Zakłada on stworzenie ram prawnych dla w pełni skoordynowanego systemu, który będzie łączył świadczenia zdrowotne z usługami pomocy społecznej,
Uzasadnienie do projektu ustawy odwołuje się także do kontekstu demograficznego - a ten jest jednoznaczny. Raport Rządowej Rady Ludnościowej wskazuje, że liczba osób w wieku 80 plus wzrośnie z 1,6 mln w 2023 roku do 3,6 mln w 2060 roku. Udział osiemdziesięciolatków i starszych w całej populacji wedle raportu zwiększy się z 4,3% do 11,6%. Reformy systemu opieki długoterminowej powinny zatem zostać przeprowadzone jeszcze przed czwartą dekadę bieżącego stulecia, gdy tempo starzenia się społeczeństwa osiągnie apogeum.
Trzy kluczowe definicje w projekcie ustawy
Projekt wprowadza do polskiego prawa szereg nowych rozwiązań, ale warto zwrócić uwagę przede wszystkim na trzy fundamentalne definicje:
- Opieka długoterminowa - ma ona obejmować zarówno świadczenia zdrowotne, jak i usługi społeczne, które powinny być dostosowane do indywidualnych potrzeb ich odbiorcy, wymagającego wsparcia w codziennym funkcjonowaniu. Celem takiej opieki jest utrzymanie lub poprawa sprawności i samodzielności takich osób.
- Opieka nieformalna - według projektu to będzie pomoc świadczona osobom, którym niezbędne jest wsparcie bliskich. Dotychczas ten rodzaj opieki pozostawał poza regulacjami prawnymi. Według danych, na których opiera się uzasadnienie do projektu ustawy, aż 80% opieki nad osobami jej wymagającymi realizowana jest właśnie w sposób nieformalny przez rodziny tych osób.
- Opiekun nieformalny - projekt zakłada, że będzie to osoba systematycznie i bez wynagrodzenia sprawująca opiekę nad osobą wymagającą wsparcia w funkcjonowaniu w życiu codziennym. Zdefiniowanie opiekuna nieformalnego ma umożliwić projektowania mechanizmów wsparcia dla opiekunów - finansowego, psychologicznego, edukacyjnego. Łatwiej będzie też w innych aktach prawnych odnosić się do definicji opiekuna nieformalnego, gdy będzie w danej regulacji chodziło o osobę pomagającą osobie takiej opieki wymagającej.
Katalog świadczeń opieki długoterminowej
Projekt opublikowany przez Rządowe Centrum Legislacji w dniu 16 grudnia 2025 r. zakłada także skatalogowanie usług i świadczeń, które razem będą się składać na system opieki długoterminowej. Według autorów projektu, jest to pierwsza kompleksowa próba zebrania w jednym miejscu rozproszonych dotychczas po różnych regulacjach form wsparcia. Warto zwrócić uwagę na podstawowe założenia, według których:
- świadczenia opieki zdrowotnej obejmować będą m. in. świadczenia pielęgnacyjne i opiekuńcze udzielane w zakładach opiekuńczo-leczniczych (tzw. ZOL-ach) i pielęgnacyjno-opiekuńczych, pielęgniarską opiekę domową, opiekę zespołów dla osób wymagających wentylacji mechanicznej oraz świadczenia psychiatryczne;
- usługi pomocy społecznej systemowo obejmą m. in. usługi opiekuńcze, w tym sąsiedzkie, specjalistyczne usługi opiekuńcze, usługi w ośrodkach wsparcia, rodzinnych domach pomocy, mieszkaniach wspomaganych, domach pomocy społecznej (DPS-ach) oraz usługi wsparcia krótkoterminowego;
- instrumenty finansowe i dodatkowe formy wsparcia mają objąć z kolei bon senioralny, asystencję osobistą, dodatek pielęgnacyjny, świadczenie wspierające, świadczenie uzupełniające oraz dofinansowanie sprzętu rehabilitacyjnego i środków pomocniczych.
Warto zauważyć, że sam projekt nie wprowadza nowych świadczeń, ani nie zmienia zasad ich przyznawania. Ustalony katalog ma natomiast pełnić funkcję informacyjną i porządkującą. Jego celem jest integracja rozwiązań rozproszonych w różnych aktach prawnych.
Koordynator do spraw opieki długoterminowej - czyli kto?
Jednym z najważniejszych rozwiązań zawartych w projekcie ustawy jest ustanowienie funkcji koordynatora do sprawy opieki długoterminowej na poziomie powiatu. Taki koordynator miałby za zadanie działać w powiatowym centrum pomocy rodzinie (PCPR) lub w miejskim ośrodku pomocy społecznej (MOPS) miastach na prawach powiatu. Koordynator miałby być łącznikiem między systemem zdrowotnym a społecznym, a jego zadania obejmowałyby:
- udzielanie informacji o dostępnych usługach i świadczeniach,
- wspieranie osób potrzebujących pomocy doboru jej adekwatnej formy do danej sytuacji życiowej,
- inicjowanie współpracy między instytucjami,
- monitorowanie dostępności świadczeń,
- publikowanie informacji o opiece długoterminowej na stronie internetowej danej jednostki (PCPR lub MOPS),
- składanie rocznych sprawozdań z działalności.
Koordynatorzy z obszaru danego województwa mieliby także spotykać się regularnie, co najmniej raz na półrocze, w celu wymiany doświadczeń. Co ciekawe, projekt przewiduje wynagrodzenie za pełnienie tej funkcji w wysokości 3500 zł brutto miesięcznie, wraz z kosztami pracodawcy. To oznacza, że koordynator nie byłby więc raczej nową do zatrudnienia osobą, ale pracownikiem wyznaczanym przez kierownika PCPR (lub MOPS), zaś przewidziane wynagrodzenie z projektu stanowiło dodatek funkcyjny do jego podstawowej pensji.
Zadania samorządów wobec opiekunów nieformalnych
Projekt nakłada na jednostki samorządu terytorialnego (JST) obowiązek prowadzenia działań informacyjnych i edukacyjnych, które będą skierowane do opiekunów nieformalnych. Jako działania dodatkowe dla JST, nieobowiązkowe, wskazano także organizowanie szkoleń w tym zakresie, prowadzenie grup wsparcia, zapewnianie konsultacji psychologicznych, organizowanie czasowego zastępstwa opiekuna nieformalnego czy spotkania ze specjalistami. Katalog możliwych form wsparcia przez JST ma mieć charakter otwarty, a to pozwoli samorządom przygotować w tym zakresie ofertę działań dostosowaną do lokalnych realiów, potrzeb społeczności oraz możliwości budżetowych.
Współpraca podmiotów leczniczych i pomocy społecznej - budowa systemu opieki długoterminowej
Projekt wprowadza mechanizm współpracy między podmiotami leczniczymi a jednostkami pomocy społecznej. Na celowniku ustawy jest zwłaszcza wymiana informacji dotyczących osób mogących wymagać opieki długoterminowej. Jest to szczególnie istotne w sytuacji opuszczania przez taką osobę szpitala lub innego zakładu leczniczego.
Przepisy projektu określają jakie informacje mogą być przekazywane i na jakich zasadach; będą też stanowiły podstawę prawną do dzielenia się takimi, często wrażliwymi informacji, mając na uwadze przepisy RODO i ochronę danych osobowych. Ponadto jednostka otrzymująca zgłoszenie miałaby obowiązek podjęcia czynności zmierzających do ustalenia zakresu niezbędnego wsparcia seniora w danym przypadku. O każdym przekazaniu takiej informacji musiałby być powiadamiany koordynator opieki długoterminowej we właściwym PCPR lub MOPS. Takie rozwiązanie ma wydatnie skrócić czas organizacji pomocy oraz zapewnić ciągłość opieki dla seniora, np. po zakończeniu okresu hospitalizacji.
Monitorowanie i zapewnianie jakości świadczeń opieki długoterminowej dla seniorów
Projekt zakłada także utworzenie zintegrowanego systemu monitorowania opieki długoterminowej. Odpowiedzialnością za to obarczone będą trzy organy: minister właściwy do spraw polityki senioralnej, minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego oraz minister właściwy do spraw zdrowia. Za sam projekt ustawy odpowiada natomiast minister właściwy do spraw polityki senioralnej (w ramach Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej). Odpowiadał też będzie po wejściu w życie ustawy za coroczne przygotowanie sprawozdań z wyników monitorowania dla Rady Ministrów.
Trzeba jeszcze zwrócić uwagę, że w ciągu 24 miesięcy od wejścia w życie ustawy powstanie cyfrowe narzędzie umożliwiające integrację danych z różnych źródeł i prowadzenie analiz. Także w okresie 24 miesięcy od wejścia w życie ustawy mają zostać opracowane założenia systemu zapewniania jakości usług opieki długoterminowej.
Terminy wejścia w życie przepisów
Projekt oczywiście jest w fazie konsultacji. Niemniej jednak jego przepisy zakładają, że wszedłby w życie już w 14 dni po ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw, za wyjątkiem określonych fragmentów, wymagających np. opracowania systemów przekazywania danych. Także przepisy w części dotyczącej współpracy podmiotów leczniczych z pomocą społeczną wchodziłyby w życie dopiero po 24 miesiącach, aby był czas na dostosowanie prowadzonej działalności. Pierwszy przegląd funkcjonowania ustawy został zaplanowany na okres po 36 miesiącach od wejścia w życie.
Co projekt ustawy o opiece długoterminowej oznacza dla osób potrzebujących opieki - seniorów i ich rodzin?
Jeżeli projekt ustawy zostałby uchwalony w obecnej propozycji, to osoby wymagające wsparcia i ich bliscy zyskaliby przede wszystkim jedno miejsce, w którym mogliby uzyskać kompleksową informację o dostępnych dla nich formach pomocy. Byłby to koordynator opieki długoterminowej działający przy PCPR lub MOPS. Z kolei opiekunowie nieformalni zostaliby wreszcie formalnie uznani przez system prawny, a to otwierałoby drogę do projektowania dla nich dedykowanych rozwiązań prawnych w postaci dedykowanych form wsparcia. Członkowie rodziny nieformalnie i bezinteresownie pomagający wymagającym takiej opieki wreszcie zostaliby zauważeni przez państwo. W dużym zakresie wyręczają bowiem organizacje państwowe w świadczeniu opieki osobom jej potrzebującym, zwłaszcza seniorom. Samorządy zaś miałyby obowiązek prowadzenia przynajmniej działań informacyjnych i edukacyjnych, które byłyby skierowane do tej grupy opiekunów.
Innym filarem reformy systemu byłoby usprawnienie przepływu informacji pomiędzy jednostkami funkcjonującymi w systemie opieki zdrowotnej, a jednostkami pomocy społecznej. To wspomagałoby udzielanie świadczeń osobom potrzebującym oraz ich koordynację w przypadkach wymagających współdziałania.
Projekt natomiast sam w sobie nie zakłada zmiany zasad przyznawania świadczeń, czy też nie przewiduje nowych. Ma on za zadanie stać się raczej fundamentem do sprawnego przeorganizowania opieki długoterminowej i usprawnić udzielanie już dostępnych świadczeń. Oczywiście trzeba mieć na uwadze, że ostateczny kształt przepisów może ulec zmianom w toku procesu legislacyjnego.