Obowiązujący Kodeks karny, wzorując się na ustawach karnych z 1932 r. i 1969 r., w art. 13 § 2 przewiduje: „Usiłowanie zachodzi także wtedy, gdy sprawca nie uświadamia sobie, że dokonanie jest niemożliwe ze względu na brak przedmiotu nadającego się do popełnienia na nim czynu zabronionego lub ze względu na użycie środka nie nadającego się do popełnienia czynu zabronionego.”
Charakterystyka
Cechą charakterystyczną usiłowania nieudolnego jest brak niebezpieczeństwa dla dobra prawnego i właśnie to odróżnia usiłowanie nieudolne od usiłowania udolnego tzw. zwykłego. Nieudolność usiłowania ma miejsce wówczas, gdy dokonanie przestępstwa od samego początku jest obiektywnie niemożliwe, natomiast sprawca sobie tego nie uświadamia.
Od usiłowania nieudolnego należy odróżnić tzw. przestępstwo urojone (delictum putativum), które nie rodzi odpowiedzialności karnej. Przestępstwo urojone polega na tym, że sprawca realizuje czyn, błędnie sądząc, że to co robi jest zabronione, jest w błędzie co do oceny prawnej swojego zachowania. Natomiast w wypadku usiłowania nieudolnego to, do czego sprawca zmierza, jest rzeczywiście zabronione, a tylko w danych warunkach niemożliwe do zrealizowania.
Zobacz: Odpowiedzialność karna
Kiedy się karze
Przepis art. 13 § 2 k.k. przewiduje karalność jedynie dwóch przypadków usiłowania nieudolnego, a mianowicie:
- ze względu na brak przedmiotu nadającego się do popełnienia na nim czynu zabronionego - niezdolność przedmiotu czynności wykonawczej do popełnienia na nim przestępstwa może wynikać z wad fizycznych lub prawnych (np. oddanie strzału do manekina, którego sprawca błędnie bierze za żywego człowieka; zabranie w celu przywłaszczenia przez pomyłkę własnej rzeczy; włamanie do pustego sejfu);
- ze względu na użycie środka nie nadającego się do popełnienia czynu zabronionego (np. usiłowanie zastrzelenia drugiej osoby ze straszaka, którego sprawca używa, mylnie sądząc, że to broń palna; próba otrucia kogoś nieszkodliwą dla zdrowia substancją).
Istotne kwestie
Rozgraniczenie usiłowania udolnego od usiłowania nieudolnego często nie jest łatwe. Ma ono jednak zasadnicze znaczenie w zakresie odpowiedzialności karnej sprawcy z punktu widzenia dwóch kwestii:
1) ograniczonego zakresu karalności usiłowania nieudolnego (art. 13 § 2 k.k.),
2) uprzywilejowania karalnego usiłowania nieudolnego z uwagi na możliwość zastosowania nadzwyczajnego złagodzenia kary lub możność odstąpienia od jej wymierzenia (art. 14 § 2 k.k.).
Wymiar kary
W świetle brzmienia art. 14 § 2 k.k. usiłowanie nieudolne zostało niewątpliwie potraktowane łagodniej. Sąd orzekający ma pozostawiony do dyspozycji szeroki zakres uprawnień:
- odpowiedzialność zwykła,
- nadzwyczajne złagodzenie kary,
- odstąpienie od wymierzenia kary.
Możliwość gradacji odpowiedzialności sprawcy uzasadniona jest w szczególności stopniowalnością nieudolności usiłowania. Nieudolność usiłowania może mieć najrozmaitszy charakter od skrajnie nieudolnego po bliski udolności.
Zobacz serwis: Kodeks karny