W pierwszej kolejności należy wyjaśnić co ustawodawca rozumie przez pojęcie „osoby pełniącej funkcję publiczną”. Zgodnie z definicją zawartą w kodeksie karnym osobą pełniącą funkcję publiczną jest funkcjonariusz publiczny, członek organu samorządowego, osoba zatrudniona w jednostce organizacyjnej dysponującej środkami publicznymi, chyba że wykonuje wyłącznie czynności usługowe, a także inna osoba, której uprawnienia i obowiązki w zakresie działalności publicznej są określone lub uznane przez ustawę lub wiążącą Rzeczpospolitą Polską umowę międzynarodową.
Chociaż definicja ta zdaje się być klarowna, a sprawy z zakresu łapownictwa wśród urzędników są często rozstrzygane przez organy wymiaru sprawiedliwości, dokładne wskazanie co oznacza pojęcie „ osoby pełniącej funkcję publiczną” stanowi przedmiot sporów. Można tu powołać się na uchwałę Sądu Najwyższego, zgodnie z którą „funkcję publiczną” pełni osoba dysponująca środkami publicznymi. Idąc natomiast za wykładnią przyjętą w jednym z wyroków Trybunału Konstytucyjnego „osobą pełniącą funkcje publiczną” staje się poprzez wykonywanie zadań władzy publicznej i gospodarowanie mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu Państwa.
Zobacz także: Funkcja publiczna
Łapownictwo bierne
Art. 228 kodeksu karnego reguluje przestępstwo „łapownictwa biernego”. Należy je odróżnić od „łapownictwa czynnego”, które to polega na udzielaniu korzyści majątkowych osobom pełniącym funkcje publiczne.
Zgodnie z ww. przepisem, kto w związku z pełnioną przez siebie funkcją publiczną, przyjmuje korzyść majątkową lub osobistą albo jej obietnicę podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat ośmiu.
Natomiast, gdy korzyść taka zostanie przyjęta w zamian za zachowanie stanowiące naruszenie przepisów prawa, nieuczciwemu urzędnikowi grozi kara pozbawienia wolności aż do 10 lat. Podobnie jest w przypadku, gdy osoba pełniąca funkcję publiczną uzależnia dokonanie określonej czynności od otrzymania konkretnej korzyści lub jej obietnicy, a także gdy występuje z takim żądaniem.
Najwyższy wymiar kary przewidziany za przestępstwo korupcji, dokonywane przez urzędników wynosi 12 lat pozbawienia wolności. Dotyczy ono przyjmowania „znacznych korzyści majątkowych” albo ich obietnicy w związku z zajmowanym stanowiskiem.
Jeżeli chodzi o sprawy mniejszej wagi, a więc przyjmowanie korzyści niewielkiej wartości, wymiar kary jest znacznie złagodzony. Urzędnikowi grozi w takim wypadku kara grzywny, a w najgorszym wypadku 2 lata pozbawienia wolności.
Co ważne, za przestępstwo korupcyjne odpowie także osoba, która przyjmie określoną korzyść majątkową w zamian za obietnicę dokonania jakiejś czynności, nawet gdy nie posiada kompetencji do jej dokonania.
Radny, przyjmuje 5.000 zł w zamian za obietnicę wydania pozwolenia na budowę. Wiadomym jest, iż nie dysponuje on uprawnieniami do wydania takiej decyzji. Mimo to zarzut łapówkarstwa zostanie mu postawiony, bowiem istotne jest samo przekonanie drugiej strony, iż uzyska pozytywne dla siebie rozstrzygnięcie.
Istotnym jest także fakt, iż pojęcie „ korzyści majątkowej” nie odnosi się tylko do korzyści w postaci gotówki. Dotyczy także różnych wartościowych przedmiotów, takich jak na przykład markowy zegarek, drogie pióro ale także każdego innego świadczenia, które można wyrazić w pieniądzu- umorzenie długu, nieodpłatna możliwość korzystania z usług, czy zakup towarów po bardzo zaniżonej cenie.
Ponadto nie można zapominać, iż przestępstwo łapówkarstwa dotyczy także przyjmowanie korzyści osobistych. Do takich należeć będą wszelkie czynności, które mają na celu poprawienie swojej lub cudzej sytuacji prywatnej. Tytułem przykładu można wskazać załatwienie pracy na określonym stanowisku czy obietnicę awansu.
Zobacz także: Korzyść majątkowa lub osobista
Należy pamiętać, że przestępstwo korupcji to także przyjęcie określonej korzyści majątkowej, czy osobistej dla osoby trzeciej, a także już sama obietnica dokonania jakiegoś przysporzenia w przyszłości.
Czym jest płatna protekcja?
Odmianą przestępstwa korupcji, popełnionego w związku z wykonywaną funkcją publiczną jest tak zwana płatna protekcja. Dotyczy ona sytuacji, w której nieuczciwy urzędnik powołuje się na swoje wpływy w różnych instytucjach, które dysponują środkami publicznymi. Mogą być to m.in. instytucje państwowe, samorządowe, czy organizacji międzynarodowych. W takim przypadku, jeżeli osoba pełniąca funkcję publiczną podejmuje się pośrednictwa w załatwieniu sprawy w zamian za korzyść majątkową, osobistą lub jej obietnicę, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 8 lat.
Nie ma znaczenia czy urzędnik rzeczywiści dysponuje wpływami, na które się powołuje. Wystarczy, że osoba wręczająca łapówkę jest przekonana o takich jego kompetencjach.
Nadużycie uprawnień
Przestępstwem zagrożonym karą do trzech lat więzienia jest przekroczenie przez funkcjonariusza publicznego przysługujących mu uprawnień lub niedopełnienie obowiązków, jeżeli działa on na szkodę interesu publicznego lub prywatnego.
Przepis ten podlega zaostrzeniu, gdy z okoliczności wynika iż sprawca przekroczył uprawnienia lub nie dopełnił obowiązków w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej. Wówczas grozi mu kara do 10 lat pozbawienia wolności.
Z przekroczeniem uprawnień mamy do czynienia wtedy gdy funkcjonariusz podejmie czynności nie leżące w jego kompetencji, przekroczy pewne granice. Natomiast niedopełnienie obowiązków oznacza zaniechanie czynności do której funkcjonariusz był zobowiązany, niedbałe lub nienależyte jej wykonanie, a także podjęcie czynności, jeżeli był zobowiązany do powstrzymania się od określonych działań.
Zobacz także: Kiedy funkcjonariusz odpowiada za przekroczenie uprawnień?