Czy byli małżonkowie dziedziczą po sobie? Odpowiedź na to pytanie zależy od tego czy mamy do czynienia z dziedziczeniem testamentowym, czy też ustawowym.
Rozwód a testament
Zgodnie z podstawową zasadą wyrażoną w Kodeksie cywilnym dziedziczenie na podstawie testamentu ma pierwszeństwo przed dziedziczeniem z ustawy. Co to oznacza w praktyce? Otóż do dziedziczenia ustawowego całości spadku dochodzi wówczas, gdy spadkodawca nie pozostawił testamentu lub żadna ze wskazanych przez niego w testamencie osób nie chce lub nie może być spadkobiercą.
Jeżeli zatem istnieje ważny testament, to dziedziczą osoby w nim wskazane.
W testamencie można powołać do całości lub części spadku jedną lub kilka osób. Nie ma przeszkód, aby spadkobiercą uczynić byłego męża lub żonę.
Rozwód a dziedziczenie ustawowe
Gdy zmarła osoba nie pozostawiła po sobie testamentu, to dochodzi do dziedziczenia z ustawy.
Kodeks cywilny wymienia krąg osób, które dziedziczą po zmarłym, określa kolejność dziedziczenia i udziały spadkowe.
Zgodnie z tymi przepisami w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek. Dziedziczą oni w częściach równych. Część przypadająca małżonkowi nie może być jednak mniejsza niż jedna czwarta całości spadku. Gdy małżonkowie nie doczekali się dzieci, to na podstawie ustawy dziedziczy małżonek i rodzice. A gdy jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku, to udział spadkowy, który by mu przypadał, należy się rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych. Gdy którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło chwili śmierci spadkodawcy, to udział spadkowy, który by mu przypadał, odziedziczą jego zstępni czyli np. dzieci.
Należy pamiętać, iż udział spadkowy małżonka, który dziedziczy w zbiegu z rodzicami, rodzeństwem i zstępnymi rodzeństwa spadkodawcy, wynosi połowę spadku. W braku zaś zstępnych spadkodawcy, jego rodziców, rodzeństwa i ich zstępnych, cały spadek przypada małżonkowi spadkodawcy.
Przepisy te nie mają jednak zastosowania do małżonka rozwiedzionego.
Rozwód pozbawia prawa do dziedziczenia po byłym mężu lub żonie.
Ponadto, przepisów o powołaniu do dziedziczenia z ustawy nie stosuje się do małżonka spadkodawcy pozostającego w separacji.
Pozew o rozwód a dziedziczenie
Zgodnie z art. 940 Kodeksu cywilnego małżonek jest wyłączony od dziedziczenia, jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione. Wyłączenie małżonka od dziedziczenia następuje na mocy orzeczenia sądu.
Pan Marek zmarł przed zakończeniem sprawy rozwodowej. Za życia złożył do sądu pozew o rozwód z winy pozwanej. W takiej sytuacji z żądaniem wyłączenia żony od dziedziczenia może wystąpić każdy z pozostałych spadkobierców ustawowych powołanych do dziedziczenia w zbiegu z małżonką.
Pozew do sądu należy wnieść w terminie sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o otwarciu spadku, czyli o śmierci spadkodawcy, nie więcej jednak niż jeden rok od tego momentu.
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (j. t. Dz. U. z 2023 r., poz. 610; ost. zm. Dz.U. z 2024 r., poz. 653)