Kryzysy zdarzają się nawet w najlepszym małżeństwie i każdy może potrzebować przerwy i czasu na przemyślenie, czy wyobraża sobie dalszą relację i jest gotowy/a podjąć starania na potrzeby odbudowania bliskości. W takiej sytuacji, część małżeństw decyduje się na separację, czy to faktyczną, czy prawną.
- Czy i w jaki sposób sformalizować rozstanie?
- Jakie są skutki separacji?
- Pozew czy wniosek o separację?
- Jak długo trwa separacja?
Czy i w jaki sposób sformalizować rozstanie?
Jak wskazują eksperci, wiele osób decyduje się na rozwód bez wcześniejszej pracy nad relacją np. poprzez terapie czy mediacje [1]. Kryzysy zdarzają się nawet w najlepszym małżeństwie i każdy może potrzebować przerwy i czasu na przemyślenie, czy wyobraża sobie dalszą relację i jest gotowy/a podjąć starania na potrzeby odbudowania bliskości. W takiej sytuacji, część małżeństw decyduje się na separację, czy to faktyczną, czy prawną. Oceniając, czy i w jaki sposób sformalizować swoje rozstanie, warto wziąć pod uwagę przyczyny oddalenia się od siebie oraz ewentualne zapatrywania na czas, jaki może być potrzebny do podjęcia decyzji co do dalszego trwania małżeństwa. Czasem jednak warto będzie zdecydować się na separację jako na mniej definitywne rozwiązanie.
Jakie są skutki separacji?
Jeżeli pomiędzy małżonkami nastąpił zupełny rozkład pożycia, każdy z małżonków może żądać orzeczenia przez sąd separacji [2], która to ma dać małżonkom czas na przemyślenie przyszłości swojego związku [3] i doprowadzić do pojednania i ponownego nawiązania pożycia [4]. Tym samym, instytucja separacji pełni swojego rodzaju funkcję pomocniczą dla małżonków [5] i daje komfort jednoczesnego bycia „razem” i „osobno”. Orzeczenie separacji ma zasadnicze skutki rozwodu, jednakże żadne z małżonków nie może zawrzeć kolejnego małżeństwa. W następstwie separacji powstaje między małżonkami rozdzielność majątkowa, ustają niemal wszystkie obowiązki małżeńskie (szczególnie wspólnego pożycia, zachowania wierności czy zaspokajania potrzeb rodziny). Odpada także podstawa domniemania pochodzenia dziecka od męża matki, co może mieć ogromne znaczenie, jeżeli przyczyną separacji jest wejście przez małżonkę w związek z innym niż mąż mężczyzną.
Pozew czy wniosek o separację?
Jeżeli małżonkowie nie posiadają wspólnych dzieci, orzeczenie separacji może nastąpić na podstawie zgodnego wniosku. Wtedy, sąd nie będzie orzekał o winie, a opłata od wniosku wyniesie zaledwie 100 zł. W trybie spornym (procesowym) opłata wyniesie już 600 zł, jednakże możliwe jest uzyskanie orzeczenia o winie w rozkładzie pożycia.
Uzyskanie takiego orzeczenia może mieć dla powoda czy powódki m.in. takie znaczenie, że po orzeczeniu separacji, małżonek, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i który znajduje się w niedostatku, może żądać od drugiego małżonka alimentów. W takim przypadku, orzeczenie o winie (jeżeli ta rzeczywiście leży po jednej ze stron) pozwala na zabezpieczenie się przed koniecznością utrzymywania mniej zaradnego finansowo małżonka.
Warto dodać, że w przypadku uznania pozwu przez stronę pozwaną, jeżeli małżonkowie nie posiadają małoletnich dzieci, sąd może ograniczyć postępowanie dowodowe wyłącznie do przesłuchania stron, co redukuje ryzyko niepotrzebnego zaogniania konfliktu w toku postępowania dowodowego (np. przy przesłuchiwaniu świadków czy przedstawiania dowodów niewierności strony pozwanej). Tym samym, orzeczenie o winie nie niweczy szans małżonków na skuteczną terapię czy mediację i tym samym naprawę relacji w przyszłości.
W przypadku separacji faktycznej (bez orzeczenia sądowego) dalej aktualne pozostają wszelkie obowiązki małżeńskie, a także wynikające z małżeństwa domniemania. Z drugiej jednak strony, nie dochodzi do rozdzielenia majątków małżonków, co wiąże się z koniecznością jego podziału. Dlatego też, rozważając rodzaj separacji oraz ewentualny tryb postępowania (procesowy lub nieprocesowy) warto skonsultować i rozważyć wszystkie związane z tym ryzyka i koszty.
Zarówno pozew, jak i wniosek o separację rozpoznawać będzie sąd okręgowy w którego okręgu małżonkowie mieli ostatnie wspólne zamieszkanie, jeżeli choć jeden z nich w tym okręgu jeszcze przebywa. Natomiast w razie braku takiej podstawy, wyłącznie właściwy jest sąd miejsca zamieszkania strony pozwanej, a gdy i tej podstawy nie ma, to właściwy jest sąd miejsca zamieszkania powoda[6].
Jak długo trwa separacja?
Orzeczona separacja może trwać tak długo, jak małżonkowie uznają to za konieczne. Sąd zniesie separację dopiero na zgodny wniosek małżonków. W czasie jej trwania żadne z małżonków nie może zawrzeć kolejnego małżeństwa. Brak jest też obowiązku dochowania małżonkowi wierności, czy wspólnego rozstrzygania o istotnych sprawach rodziny. Małżonkowie pozostający w separacji obowiązani są do wzajemnej pomocy, jeżeli wymagają tego względy słuszności (np. z uwagi na stan zdrowia jednego z małżonków pozostających w separacji[7]). Tym samym, orzeczona separacja pozwala małżonkom na „zawieszenie” swojego małżeństwa, w trakcie którego razem w ramach np. terapii czy mediacji lub też osobno mogą zastanowić się nad dalszym trwaniem w związku.
Przypisy
- [1] [za:] r.pr. M. Sokołowska [w:] https://www.infor.pl/prawo/nowosci-prawne/5462745,Liczba-rozwodow-w-Polsce-od-wybuchu-pandemii-koronawirusa.html
- [2] Art. 61 (1) § 1 k.r.o.
- [3] J. Panowicz-Lipska, Skutki prawne separacji faktycznej, Palestra 36/3-4 (411-412), Poznań 1992 [cyt. za:] M. Załucki (red.), Kodeks Rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, Warszawa 2023.
- [4] Uchwała Sądu Najwyższego z 17 stycznia 2012 r., I UZP 8/11.
- [5] Wyrok Sądu Najwyższego z 13 stycznia 2000 r., II CKN 1070/98.
- [6] J. Gajda [w:] K. Pietrzykowski (red.), Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz. Wyd. 8, Warszawa 2023.
- [7] Ibidem.