Małżeństwo może zostać unieważnione jeśli zostało zawarte pomimo istnienia przeszkody małżeńskiej. Małżeństwo jest ważne i skuteczne dopóki sąd nie wyda orzeczenia o jego unieważnieniu.
Do unieważnienia małżeństwa może dojść tylko z przyczyn szczegółowo wskazanych przed kodeks rodzinny i opiekuńczy. Przyczyna unieważnienia to przeszkody małżeńskie, niedopełnienie wymagań przy zawarciu małżeństwa oraz niektóre wady oświadczenia woli małżonków.
Do przyczyn unieważnienia małżeństwa zaliczymy:
- Przeszkodę wieku – wymaga się, aby mężczyzna i kobieta wstępujący w związek małżeński osiągnęli 18 lat. Z ważnych powodów sąd może zezwolić na zawarcie małżeństwa kobiecie, która ukończyła 16 rok życia. Kobieta poniżej 16 roku, a mężczyzna poniżej 18 roku życia nie mogą zawrzeć związku małżeńskiego.
- Przeszkoda ubezwłasnowolnienia – małżeństwo zawarte przez osobę ubezwłasnowolnioną całkowicie podlega unieważnieniu.
- Przeszkoda choroby psychicznej – obowiązuje zakaz zawierania małżeństw przez osoby dotknięte chorobą psychiczną lub niedorozwojem umysłowym. Małżeństwo zawarte pomimo choroby psychicznej jednego z małżonków nie ulegnie unieważnieniu, jeśli choroba ta później ustała.
- Przeszkoda bigamii – w polskim prawie obowiązuje zasada pozostawania tylko w jednym związku małżeńskim. Drugie małżeństwo ulega unieważnieniu, jeśli zostało zawarte, pomimo że poprzednie małżeństwo nie ustało przez śmierć, uznanie za zmarłego, przez unieważnienie, ani nie zostało rozwiązane przez rozwód. Zgodnie z kodeksem karnym bigamia jest przestępstwem przeciwko rodzinnie.
- Przeszkoda pokrewieństwa i powinowactwa – zawieranie małżeństw pomiędzy krewnymi jest zakazane. Małżeństwa nie mogą zawrzeć krewni w linii prostej oraz rodzeństwo rodzone i przyrodnie. Małżeństwa nie mogą także zawrzeć miedzy sobą powinowaci, ale tylko w linii prostej, czyli np. teść z synową.
- Przeszkoda przysposobienia – pomiędzy adoptowanym dzieckiem a adoptującymi rodzicami rodzi się taka sama więź jak pomiędzy rodzicami a dziećmi.
- Stan wyłączający świadome wyrażenie woli – chodzi o samo złożenie oświadczenia woli wstąpienia w związek małżeński, a nie podjęcie decyzji o małżeństwie. Stan wyłączający świadomość może zostać spowodowany chorobą psychiczną, zaburzeniami psychicznymi lub nerwowymi, działaniem narkotyków, alkoholu lub środków farmakologicznych.
- Błąd – pojawia się, gdy oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński złożyła osoba będąca w błędzie co do tożsamości drugiej strony.
- Groźba – zawarcie małżeństwa pod groźbą oznacza, że wstępujący w związek małżeński nie miał możliwości swobodnego podjęcia decyzji.
- Przeszkody dotyczące pełnomocnictwa – małżeństwo może zostać unieważnione, jeśli zostało zawarte przez pełnomocnika pomimo braku odpowiedniego zezwolenia sądu lub w przypadku nieważności pełnomocnictwa lub jego odwołania.
Unieważnienie małżeństwa wywołuje taki stan prawny, jakby małżeństwo nie zostało zawarte. Wyrok unieważniający małżeństwo przywraca poprzedni stan cywilny małżonków. Małżonek, który zmienił nazwisko powraca do poprzedniego.