W braku powyższej podstawy wyłącznie właściwy jest sąd okręgowy miejsca zamieszkania strony pozwanej, a gdy i tej podstawy nie ma , sąd miejsca zamieszkania powoda.
Tak uregulowana właściwość sądu okręgowego wskazuje jednoznaczne, że jest to właściwość wyłączna, której strony nie mogą zmienić żadną umową. Właściwość ta dotyczy szeroko rozumianego powództwa ze stosunku małżeństwa, a więc:
- powództwa o rozwód,
- unieważnienie,
- ustalenie istnienia lub nieistnienia małżeństwa.
Zmiana miejsca zamieszkania po wniesieniu pozwu nie uzasadnia wniosku o przekazanie sprawy innemu sądowi, ponieważ sąd właściwy miejscowo w chwili wniesienia pozwu pozostaje właściwym aż do zakończenia toczącego się postępowania (art. 15). Dla spełnienia warunku przebywania w okręgu sądu, w którym małżonkowie mieli ostatnie wspólne zamieszkanie, nie jest wymagane, aby małżonek zamieszkiwał w miejscu ostatniego wspólnego zamieszkania, wystarczy przebywanie w którejkolwiek miejscowości okręgu tego sądu (w granicach właściwości właściwego sądu okręgowego).
Stałe przebywanie nie jest równoznaczne z miejscem zamieszkania ( art. 25 k.c.), może przy nim nie występować zamiar stałego pobytu. Chodzi jednak o element trwałości pobytu danej osoby w tym miejscu (skupienie centrum życiowego). Może to być więc miejsce inne niż adres zameldowania.
Jeżeli nie można wskazać sądu okręgowego właściwego do rozpoznania sprawy rozwodowej na podstawie powyższych kryteriów - sądem wyłącznie właściwym do rozpoznania sprawy staje się sąd okręgowy miejsca zamieszkania strony pozwanej, a więc sąd właściwości ogólnej (art. 27).
Jeżeli strona pozwana nie ma w Polsce stałego miejsca zamieszkania, sądem wyłącznie właściwym jednak nie może stać się sąd miejsca jej pobytu.
Postanowienie SN z 3 listopada 2005 r., III CO 11/05, niepubl.
Źródło: www.forum.prawnikow.pl