Służba w obcym wojsku lub organizacji wojskowej może być podjęta przez polskiego obywatela tylko za zgodą ministra obrony narodowej. Służba w obcej armii bez uzyskania zgody jest przestępstwem, za które grozi do 5 lat pozbawienia wolności.
Zgody na służbę w obcym wojsku minister obrony narodowej udziela w drodze decyzji administracyjnej, po przeprowadzeniu wieloetapowej procedury zakładającej m.in. konieczność zasięgnięcia opinii innych ministerstw.
Nawet po udzieleniu zgody, polskie organy państwowe nie ponoszą odpowiedzialności za następstwa podjęcia służby w obcym wojsku. Polak zaciągający się do obcej armii ani jego bliscy nie mogą zatem liczyć np. na odszkodowanie czy świadczenia rentowe od polskich organów w przypadku, gdy następstwem służby będzie jego śmierć lub uszczerbek na zdrowiu.
Jak uzyskać zgodę na służbę w obcym wojsku?
Obywatel chcący podjąć służbę wojskową w obcym wojsku musi złożyć do ministra obrony narodowej pisemny wniosek o udzielenie zgody. Wnioskodawca zobowiązany jest wskazać nazwę obcego wojska lub obcej organizacji wojskowej, państwo, w którym będzie pełniona służba, zamierzony czas pełnienia służby oraz przewidywany czas rozpoczęcia służby.
Do wniosku trzeba dołączyć:
- zaświadczenie o niekaralności z Krajowego Rejestru Karnego;
- zaświadczenie naczelnika urzędu skarbowego o braku zaległości podatkowych;
- zaświadczenie właściwego oddziału ZUS lub KRUS o braku zaległości z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenia zdrowotne;
- zaświadczenie z Krajowego Rejestru Sądowego o niefigurowaniu w rejestrze dłużników niewypłacalnych;
- dowód wniesienia opłaty skarbowej.
Obywatele polscy zamieszkujący lub przebywający czasowo powyżej 3 miesięcy za granicą składają wniosek adresowany do ministra obrony narodowej w polskim konsulacie.
Wniosku o udzielenie zgody nie muszą składać polscy obywatele posiadający podwójne obywatelstwo, zamierzający podjąć służbę w armii państwa, którego obywatelstwo posiadają oprócz polskiego i którzy na stałe zamieszkują w tym państwie.
Kiedy zgoda na służbę może zostać udzielona?
Zgoda na służbę w obcym wojsku może być udzielona wyłącznie wtedy, gdy wnioskodawca:
- ma uregulowany stosunek do służby wojskowej,
- nie jest żołnierzem w czynnej służbie wojskowej oraz
- nie posiada przydziału mobilizacyjnego, pracowniczego przydziału mobilizacyjnego lub przydziału organizacyjno-mobilizacyjnego,
a właściwy szef wojskowego centrum rekrutacji nie prowadzi postępowania w sprawie nadania wnioskodawcy któregokolwiek z tych przydziałów.
Żeby zgoda została udzielona muszą być ponadto spełnione łącznie następujące warunki:
- służba ta nie narusza interesów Rzeczypospolitej Polskiej;
- służba nie jest zakazana przez prawo międzynarodowe;
- służba nie wpłynie na zadania wykonywane przez Siły Zbrojne.
Prawo międzynarodowe zakazuje wojskowej służby najemnej, niemożliwe jest więc udzielenie zgody na pełnienie przez polskiego obywatela służby w charakterze najemnika.
Minister obrony narodowej, zanim wyda decyzję administracyjną w sprawie udzielenia zgody na służbę w obcym wojsku ma obowiązek zasięgnąć opinii ministra spraw wewnętrznych i administracji oraz ministra spraw zagranicznych, co do tego, czy służba ta nie narusza interesów Rzeczypospolitej Polskiej oraz czy nie jest zakazana przez prawo międzynarodowe.
W decyzji minister obrony narodowej wskazuje okres, na jaki udziela zgody na służbę w obcym wojsku.
Kiedy zgoda na służbę nie zostanie udzielona?
Pomimo spełnienia warunków, o których mowa powyżej, minister obrony narodowej ma obowiązek nieudzielenia zgody na służbę w obcym wojsku, jeżeli wnioskodawca został uznany przez komisję lekarską za trwale i całkowicie niezdolnego do służby wojskowej (tzn. ma kategorie zdrowia D lub E) lub przeniesiono go z tego powodu do rezerwy.
Ponadto zgody na służbę w obcym wojsku nie może otrzymać obywatel, który:
- nie spełnił dotyczących go obowiązków określonych przepisami ustawy o obronie Ojczyzny;
- nie został powołany i nie odbył obowiązkowej zasadniczej służby wojskowej lub ćwiczeń w jednostkach przewidzianych do militaryzacji, z przyczyn leżących po stronie wnioskodawcy;
- złożył wniosek o przeznaczenie go do służby zastępczej, został przeznaczony do służby zastępczej, został skierowany do odbycia służby zastępczej, odbywał służbę zastępczą, został przeniesiony do rezerwy po odbyciu służby zastępczej lub bez jej odbycia;
- został skazany prawomocnym wyrokiem sądu na karę co najmniej 1 roku pozbawienia wolności (w tym także z warunkowym zawieszeniem jej wykonania), odbywa karę pozbawienia wolności lub oczekuje na jej wykonanie, znajduje się w okresie próby w wykonywaniu warunkowo zawieszonej kary pozbawienia wolności lub odbywa karę ograniczenia wolności;
- ma zaległości podatkowe lub zaległości z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne lub zdrowotne; lub
- jest wpisany do rejestru dłużników niewypłacalnych.
Jaka kara grozi za służbę w obcym wojsku?
Podjęcie służby w obcym wojsku bez uzyskania zgody ministra obrony narodowej zagrożone jest karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat.
W świetle polskiego prawa nie jest przestępstwem pełnienie służby w armii innego państwa przez polskiego obywatela, który jednocześnie jest obywatelem tego państwa (ma tzw. podwójne obywatelstwo) i zamieszkuje na stałe w tym państwie.
W grudniu 2022 r. do Sejmu wpłynął poselski projekt ustawy o wyłączeniu odpowiedzialności karnej za podjęcie służby w Siłach Zbrojnych Ukrainy, w myśl którego obywatel polski, który po 20 lutego 2014 r. (tę datę uznaje się za początek aneksji Krymu przez Rosję) przyjął bez wymaganej zgody służbę w Siłach Zbrojnych Ukrainy nie popełnia przestępstwa.
Dopóki proponowana ustawa nie wejdzie w życie, polscy obywatele służący w armii ukraińskiej narażają się na odpowiedzialność karną na zasadach ogólnych.
Do końca stycznia 2023 r. Sejm nie podjął żadnych prac nad projektem - nie został mu nawet nadany numer druku sejmowego.