Chociaż w 2025 r. nie zmieniły się przepisy dotyczące postępowania spadkowego, to warto przypomnieć o najważniejszych terminach. Ich przegapienie może mieć poważne skutki dla spadkobiercy.
- Termin na przyjęcie lub odrzucenie spadku
- Termin na uchylenie się od błędnego oświadczenia lub jego braku
- Termin na podważenie testamentu
- Termin dla roszczenia o zachowek lub jego uzupełnienie
- Termin dla uznania spadkobiercy niegodnym dziedziczenia
Termin na przyjęcie lub odrzucenie spadku
To podstawowy termin w postępowaniu spadkowym. Na złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku mamy sześć miesięcy. Czas ten jest liczony od momentu, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swojego powołania.
Co w sytuacji, gdy w tym terminie nie złożymy żadnego oświadczenia? Taki brak skutkuje przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Oznacza to, iż spadkobierca będzie odpowiadał za długi do wysokości stanu czynnego spadku, czyli jego aktywów.
Termin na uchylenie się od błędnego oświadczenia lub jego braku
Jeśli spadek został przyjęty albo odrzucony pod wpływem błędu lub groźby, to można przed sądem uchylić się od negatywnych skutków takiego oświadczenia. Co istotne, rozwiązanie to ma również zastosowanie, gdy ze względu na groźbę lub błąd nie złożyliśmy w terminie żadnego oświadczenia. Jednak ta możliwość ma zastosowanie wyjątkowo i dotyczy tylko istotnych błędów. A zatem nieprawdziwe przekonanie np. co do wartości schedy nie może wynikać z lekkomyślności spadkobiercy.
Trzeba pamiętać, iż uprawnienie do uchylenia się wygasa: w razie błędu – z upływem roku od jego wykrycia, a w razie groźby – z upływem roku od chwili, kiedy stan obawy ustał. Termin ten jest zatem dość krótki. W tym czasie spadkobierca musi złożyć wniosek do sądu z nowym oświadczeniem spadkowym.
Termin na podważenie testamentu
Podważenie testamentu jest możliwe i to bez względu na formę, w jakiej został on sporządzony. Zgodnie z art. 945 Kodeksu cywilnego istnieją trzy okoliczności, które powodują nieważność testamentu. Pierwsza dotyczy sporządzenia takiego dokumentu w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Druga przesłanka dotyczy sporządzenia testamentu pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod jego wpływem błędu, to nie sporządziłby testamentu tej treści. Z trzecią okolicznością mamy do czynienia, gdy testator działał pod wpływem groźby. Ponadto, przed sądem można podnosić argumenty formalne np. brak własnoręcznego podpisu spadkodawcy.
Nieważność testamentu można podnosić w różnych postępowaniach np. w sprawie o zachowek czy w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku. Ważne jednak, by osoba, mająca w tym interes, dokonała tego w wymagany, terminie.
Na nieważność testamentu nie można się powołać po upływie lat trzech od dnia, w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie nieważności, a w każdym razie po upływie lat dziesięciu od otwarcia spadku.
Termin dla roszczenia o zachowek lub jego uzupełnienie
Zachowek jest ważnym uprawnieniem bliskich spadkodawcy. Przepisy określają jednak ramy czasowe dla roszczeń z tytułu zachowku. Warto o nich pamiętać, by uniknąć przedawnienia.
Otóż zgodnie z art. 1007 Kodeksu cywilnego roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku przedawniają się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu. Z kolei roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych od spadkodawcy zapisu windykacyjnego lub darowizny przedawnia się z upływem lat pięciu od otwarcia spadku. Jeśli w tym czasie złożymy w sądzie odpowiedni pozew, to zostanie przerwany bieg terminu przedawnienia.
Termin dla uznania spadkobiercy niegodnym dziedziczenia
Istnieje kilka przesłanek, gdy można uznać spadkobiercę nie zasłużył na spadek. Aktualnie Kodeks cywilny przewiduje pięć takich sytuacji. Spadkobierca może być uznany przez sąd za niegodnego, jeżeli:
• dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;
• podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności;
• umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego;
• uporczywie uchylał się od wykonywania wobec spadkodawcy obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową;
• uporczywie uchylał się od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą, w szczególności wynikającego z władzy rodzicielskiej, opieki, sprawowania funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy albo obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka.
O niegodności dziedziczenia decyduje sąd. Z odpowiednim żądaniem (np. w postaci pozwu) może wystąpić każdy, kto ma w tym interes w ciągu roku od dnia, w którym dowiedział się o przyczynie niegodności, nie później jednak niż przed upływem lat trzech od otwarcia spadku (czyli śmierci spadkodawcy). Niezachowanie tego terminu będzie skutkowało wygaśnięciem roszczenia.
Pani Zuzanna zmarła w lutym 2025 r., nie sporządziła testamentu. Pozostawiła męża Marka i córkę Jolantę. Pani Jolanta w kwietniu 2025 r. wniosła do sądu pozew o uznanie swojego ojca za niegodnego dziedziczenia ze względu na uporczywe uchylanie się od obowiązku opieki nad małżonką za jej życia. W tej sytuacji termin został dochowany. W orzecznictwie sądów przyjmuje się, iż roczny termin może rozpocząć swój bieg dopiero od chwili otwarcia spadku, jeżeli powód o przyczynie niegodności dowiedział się jeszcze za życia spadkodawcy.
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (j. t. Dz. U. z 2024 r., ost. zm. Dz. U. z 2024 r., poz. 1237)
Polecamy: Darowizny, testamenty, spadki. Prawidłowe zapisy. Przykładowe wzory