Stwierdzenie nabycia spadku stanowi ważny dokument potwierdzający prawa spadkobiercy. Co jednak w sytuacji, gdy w obrocie prawnym pojawi się kilka takich dokumentów? Takie sytuacje się zdarzają i stanowią nie lada problem dla rodziny zmarłego. Czy nowe przepisy poprawią sytuację spadkobierców?
- Jeden spadek, kilka postanowień sądowych
- Kilka postanowień spadkowych patologią systemu
- Koniec niepewności i trudnych procedur?
- Czy nowe przepisy wejdą w życie już w 2026 roku?
Jeden spadek, kilka postanowień sądowych
Z czego może wynikać taka sytuacja? Możliwe przyczyny przeanalizował Instytut Wymiaru Sprawiedliwości na podstawie akt sądowych spraw, w których doszło do wydania ponownego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku. Często powodem złożenia kolejnego wniosku o stwierdzenie nabycia spadku jest niewiedza o już istniejącym postanowieniu spadkowym, zwłaszcza w sytuacji dużego odstępu czasu pomiędzy poszczególnymi postępowaniami.
„W szczególności było to widoczne w przypadku, gdy jedno postępowanie było wszczynane przez spadkobiercę testamentowego, który nie był blisko związany ze spadkodawcą, a drugie przez spadkobierców ustawowych. Często wnioskodawcą w jednej ze spraw była osoba całkowicie niezwiązana z rodziną zmarłego (np. wierzyciel spadkodawcy), co powodowało, że wskazywała ona ograniczony krąg zainteresowanych, a w wyniku przeprowadzonych ogłoszeń nie udało się ustalić wszystkich osób mających interes w stwierdzeniu nabycia spadku” – uzasadnia Ministerstwo Sprawiedliwości.
I podaje inne przypadki np. przekonanie spadkobierców, że postępowanie spadkowe dotyczy tylko jednego składnika majątku i trzeba przeprowadzić kolejne. Zdarza się też, że postępowanie dotyczy więcej niż jednego spadkodawcy. W takiej sytuacji następca następcy prawnego niekiedy nie ma wiedzy o wydaniu postanowienia wobec pierwszej z tych osób. Jak wskazuje resort sprawiedliwości, przyczyną wydawania ponownych postanowień spadkowych jest również niedostateczna aktywność sądu, który niejednokrotnie nie bada, czy w sądzie toczyło się wcześniej postępowanie spadkowe po tym samym spadkodawcy. Niekiedy sąd ogranicza takie badanie do spraw zarejestrowanych w systemie sądowym (bez analizy Rejestru Spadkowego).
Kilka postanowień spadkowych patologią systemu
Jak podkreśla Ministerstwo Sprawiedliwości, istnienie dwóch lub więcej prawomocnych postanowień stwierdzających nabycie spadku po tym samym spadkodawcy jest zjawiskiem patologicznym oraz dysfunkcją systemową.
Na skomplikowane procedury, z jakimi muszą w takich przypadkach zmagać się bliscy zmarłego zwracał też uwagę w swoich wystąpieniach Rzecznik Praw Obywatelskich.
Obecnie, gdy w obrocie prawnym występuje kilka postanowień co do tego samego spadku w określonych przypadkach można złożyć skargę o wznowienie postępowania albo skargę nadzwyczajną.
Koniec niepewności i trudnych procedur?
Przygotowany przez resort sprawiedliwości projekt wprowadza nowy przepis. Dzięki niemu możliwe będzie wyeliminowanie z obrotu prawnego kolejnego prawomocnego postanowienia spadkowego wydanego w odniesieniu do tego samego spadku bez konieczności wnoszenia skargi o wznowienie postępowania czy skargi nadzwyczajnej.
Jeśli przepisy te wejdą w życie, to sąd będzie mógł uchylić (także z urzędu) kolejne prawomocne postanowienie spadkowe wydane w odniesieniu do tego samego spadku
W Kodeksie postępowania cywilnego pojawiłby się zatem nowy art. 669 [2] § 1w brzmieniu:
„§ 1. Sąd uchyla prawomocne postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, jeżeli w odniesieniu do tego samego spadku zostało wcześniej wydane prawomocne postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku. Sąd może także uchylić je z urzędu.
§ 2. W sprawie, o której mowa w § 1 właściwy jest sąd, który orzekał jako sąd pierwszej instancji w postępowaniu, w którym wydano prawomocne postanowienie będące przedmiotem uchylenia.
§ 3. Sąd wzywa do udziału w sprawie uczestników postępowania, w którym zapadło prawomocne postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, w przedmiocie uchylenia którego toczy się postępowanie.
§ 4. Sąd bada jedynie fakt wydania kolejnego prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku co do tego samego spadku.
§ 5. Sąd może wydać postanowienie na posiedzeniu niejawnym.
§ 6. Na postanowienie sądu przysługuje zażalenie.
§ 7. Przepisy § 1-6 stosuje się odpowiednio do stwierdzenia nabycia przedmiotu zapisu windykacyjnego.”
Na podstawie tego przepisu będzie można uchylić tylko kolejne (drugie i następne) prawomocne postanowienie spadkowe. Nowy tryb nie będzie miał wpływu na spadkobierców, którym spadek przypadł zgodnie z treścią pierwotnego postanowienia.
„W konsekwencji uchylenia postanowienia w obrocie prawnym pozostanie jedynie pierwsze z wydanych orzeczeń, nawet jeśli stwierdza nabycie spadku przez osobę, która spadkobiercą nie jest. Projektodawca nie znalazł podstaw, by sąd, stosując nową instytucję, wyposażony był również w uprawnienie do ponownego badania czy osoba, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku (w pierwszym postanowieniu), jest czy nie jest spadkobiercą lub że jej udział w spadku jest inny niż stwierdzony. Ewentualna korekta tego postanowienia – tak jak dotychczas w sytuacji wydania postanowienia spadkowego nieodzwierciedlającego rzeczywistego kręgu spadkobierców – będzie możliwa w trybie art. 679 k.p.c. Nowe postępowanie przewidziane zostało jako celowe, prowadzące do usunięcia z obrotu prawnego postanowienia, które nigdy nie powinno zostać wydane.” – czytamy w uzasadnieniu projektu.
Czy nowe przepisy wejdą w życie już w 2026 roku?
Wszystko zależy od przebiegu procesu legislacyjnego i tego czy nowelizacja zostanie podpisana przez Prezydenta. Obecnie projekt zakończył etap opiniowania, konsultacji i uzgodnień. Nie został zatem jeszcze przyjęty przez Radę Ministrów. Warto też zwrócić uwagę na długie vacatio legis. Ustawa ma bowiem wejść w życie po upływie 6 miesięcy od dnia ogłoszenia.
Projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz ustawy – Kodeks postępowania cywilnego (UD30)
Polecamy: Darowizny, testamenty, spadki. Prawidłowe zapisy. Przykładowe wzory