Testament ustny może być sporządzony tylko w wyjątkowych przypadkach. Testament ustny polega ona na ustnym oświadczeniu przez spadkodawcę jego ostatniej woli w obecności świadków. Jego sporządzenie jest możliwe w sytuacjach gdy istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy.
- Zawał, udar, wypadek to okoliczności uzasadniające testament ustny
- Starość nie jest przesłanką dla testamentu ustnego
- Ostatnia wola wyrażona ustnie
- Kto nie może być świadkiem testamentu
- Kiedy należy spisać oświadczenia
Zawał, udar, wypadek to okoliczności uzasadniające testament ustny
Testament ustny może zostać sporządzony przede wszystkim wtedy, gdy istnieje obiektywna obawa rychłej śmierci spadkodawcy. Nie wystarczy tutaj subiektywne przeczucie testatora o jego zbliżającym się zgonie, muszą występować przesłanki medyczne, które uniemożliwiają sporządzanie testamentu w zwykłej formie, takie jak nagłe pogorszenie się stanu zdrowia, czy powstanie obrażeń ciała, które stwarzają bezpośrednie zagrożenie utraty życia. Są to przykładowo sytuacje związane z doznaniem zawału mięśnia sercowego, sepsą, udarem, przebytym wypadkiem komunikacyjnym, czy katastrofą budowlaną.
Starość nie jest przesłanką dla testamentu ustnego
Obawa rychłej śmierci nie może wynikać jedynie z wieku testatora. Jeżeli nawet znajduje się on w bardzo podeszłym wieku, lecz jego stan zdrowia nie wskazuje na to, że może w najbliższym czasie umrzeć, to sporządzony przez niego testament ustny może okazać się nieważny.
Przesłanką pozwalającą na sporządzenie ważnego testamentu ustnego jest brak możliwości zachowania zwykłej formy testamentu z uwagi na szczególne okoliczności. Podobnie jest traktowana sytuacja, gdy takie okoliczności bardzo utrudniają sporządzanie zwykłego testamentu. Są to sytuacje niecodzienne, takie jak np. kataklizmy naturalne, bezprawne pozbawienie wolności.
Za takie okoliczności w niektórych przypadkach uznaje się sporządzenie nieważnego testamentu zwykłego (własnoręcznego, notarialnego, urzędowego). Nieważność testamentu przewidzianego w art. 951 k.c., spowodowana niezachowaniem obowiązującego przepisu prawa, może być uznana za okoliczność szczególną w rozumieniu oświadczenia ostatniej woli złożonego przez spadkodawcę jako testamentu ustnego (uchwała Sądu Najwyższego składu 7 sędziów, zasada prawna z 22 marca 1971 roku sygnatura akt III CZP 91/70). W innej uchwale Sąd Najwyższy wskazał, że nieważność testamentu zwykłego z artykułu 951 k.c. spowodowana mylnym wyobrażeniem spadkodawcy, że oświadczył on swą ostatnią wolę wobec funkcjonariusza upoważnionego do współdziałania w sporządzeniu tego testamentu, może być uznana za szczególną okoliczność w rozumieniu art. 952 § 1 k.c. uzasadniającą potraktowanie oświadczenie ostatniej woli spadkodawcy jako testamentu szczególnego z art. 952 k.c. (uchwała Sądu Najwyższego z 9 lutego 1981 roku sygnatura akt III CZP 68/80).
Ostatnia wola wyrażona ustnie
Istota testamentu ustnego sprowadza się do tego, że spadkodawca oświadcza swoją ostatnią wolę ustnie. To właśnie w ten sposób powinien wskazać, co i komu przeznacza w przypadku swojej śmierci.
Ustny testament szczególny (art. 952 k.c.) mogą sporządzać również osoby głuche, nieme i głuchonieme, jeżeli mają pełną zdolność do czynności prawnych. Warunkiem ważności takiego testamentu jest wykazanie, że spadkodawca miał wolę testowania w tej formie i oświadczył swą wolę w sposób dostateczny. Przez oświadczenie woli w sposób dostateczny należy rozumieć podanie przez testatora treści testamentu, czyli wyraźne stwierdzenie jakie korzyści i komu przeznacza. Nie wystarczy ograniczenie się spadkodawcy do potakiwania, przyjęcia treści podsuniętej, zaproponowanej bądź wyrażonej przez inną osobę. Wreszcie treść oświadczenia spadkodawcy musi być zrozumiała dla każdego z 3 świadków testamentu, każdy ze świadków musi pojmować znaczenie ruchów, gestów lub innego zachowania testatora, są one bowiem jego swoistą mową (postanowienie Sądu Najwyższego z 14 stycznia 1982 r. sygn. akt III CRN 169/81).
Kto nie może być świadkiem testamentu
Spadkodawca sporządzający testament ustny powinien oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej 3 świadków. Świadkami nie mogą być osoby o których mowa w art. 956 i 957 k.c.
Oznacza to, że nie może być świadkiem przy sporządzaniu testamentu:
- kto nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych,
- niewidomy głuchy lub niemy,
- kto nie może czytać i pisać,
- kto nie włada językiem, w którym spadkodawca sporządza testament,
- skazany prawomocnie wyrokiem sądowym za fałszywe zeznania,
- co do zasady osoba dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść,
- co do zasady małżonek tej osoby jej krewni lub powinowaci pierwszego i drugiego stopnia oraz osoby pozostające z nią w stosunku przysposobienia.
Świadkiem testamentu ustnego w rozumieniu art. 952 § 1 k.c. może być osoba do której spadkodawca kieruje swoje oświadczenie woli, obecna przy składaniu tego oświadczenia, która jest świadoma swojej roli świadka testamentu, gotowa do jej spełnienia i rozumie treść oświadczenia spadkodawcy (postanowienie Sądu Najwyższego z 29 czerwca 2010 r. sygn. Akt III CSK 317/09).
Kiedy należy spisać oświadczenia
Świadkowie testamentu ustnego powinni stwierdzić go następnie w określonych terminach i w określonej formie. Kodeks Cywilny przewiduje dwa rozwiązania.
Pierwszym ze sposobów jest spisania oświadczenia spadkodawcy w ciągu roku z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz daty i miejsca sporządzenia pisma (jeśli oświadczenie zostało spisane przez świadków w innym dniu i miejscu niż miejsce złożenia tego oświadczenia), a następnie podpisanie go przez spadkodawcę i dwóch albo przez wszystkich świadków. Jeśli więc spadkodawca jest w stanie złożyć podpis pod dokumentem, powinien to uczynić. Jeżeli nie pozwala mu na to stan zdrowia lub inne okoliczności, oświadczenie powinni podpisać wszyscy świadkowie, nawet jeśli było ich więcej niż trzech. Podpisy powinny być czytelne i zawierać co najmniej nazwiska osób je składających.
Drugi sposób wchodzi w rachubę, gdy potwierdzenie ostatniej woli nie nastąpiło poprzez spisanie treści oświadczenia spadkobiercy na piśmie lub zostało to uczynione wadliwie. Wtedy oświadczenie musi zostać potwierdzone w ciągu 6 miesięcy od śmierci spadkodawcy przez trzech, względnie dwóch świadków. Treść testamentu ustala wówczas na podstawie zeznań świadków sąd. Nie może on przesłuchać świadka testamentu po upływie tego terminu.
ZOBACZ: Darowizny, testamenty, spadki. Prawidłowe zapisy. Przykładowe wzory >>>