W Polsce najczęściej sporządzane są tzw. testamenty zwykłe, czyli testament własnoręczny bądź notarialny. Warto jednak wiedzieć, że polskie prawo przewiduje, że - w szczególnych okolicznościach- nasza ostatnia wola może zostać wyrażona w formie ustnej. Testament ustny to – obok podróżnego i wojskowego- jeden ze szczególnych/wyjątkowych rodzajów testamentów.
- I. W jakich okolicznościach możliwe jest ustne oświadczenie swojej ostatniej woli?
- II. W jaki sposób sporządza się testament ustny?
- III. Kto nie może być świadkiem testamentu?
- IV. Ciekawe orzeczenie Sądu Najwyższego z 2025 roku – dotyczące testamentu ustnego sporządzonego w szpitalu (postanowienie SN z dnia 11 marca 2025 roku, sygn.: akt: II CSKP 149/25)
- V. Planowana zmiana przepisów Kodeksu Cywilnego
I. W jakich okolicznościach możliwe jest ustne oświadczenie swojej ostatniej woli?
Jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione (np. dana osoba przebywa w szpitalu jako pacjent, nie może pisać, a brak jest czasu albo możliwości, aby wzywać notariusza), spadkodawca może oświadczyć swą ostatnią wolę ustnie.
II. W jaki sposób sporządza się testament ustny?
Ażeby można było uznać testament ustny za ważny i skuteczny, należy spełnić cały szereg warunków.
Po pierwsze – spadkodawca swą ostatnią wolę ogłosić/oświadczyć musi w obecności co najmniej trzech świadków. Podkreślam, że obecność wskazanych trzech świadków musi być jednoczesna.
Po drugie – samo wypowiedzenie ostatniej woli nie jest wystarczające, gdyż następnie treść takiego testamentu musi zostać w odpowiedni sposób stwierdzona.
Owo „stwierdzenie” następuje w ten sposób, że jeden ze świadków albo osoba trzecia spisuje oświadczenie spadkodawcy, podając miejsce i datę oświadczenia oraz miejsce i datę sporządzenia pisma, a pismo to podpisują spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie.
Co ważne – stwierdzenie w ten sposób treści testamentu ustnego musi się odbyć przed upływem roku od złożenia oświadczenia przez spadkodawcę.
Gdyby jednak treść testamentu ustnego nie została w powyższy sposób stwierdzona, to przepisy przewidują jeszcze inną ścieżkę działania, a mianowicie- treść testamentu można w ciągu sześciu miesięcy od dnia śmierci spadkodawcy stwierdzić przed sądem - przez zgodne zeznania świadków testamentu. Zasadniczo - wszyscy trzej świadkowie powinni złożyć zeznanie przed sądem, ale jeżeli przesłuchanie jednego ze świadków nie jest możliwe lub napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, sąd może poprzestać na zgodnych zeznaniach dwóch świadków.
Należy też wiedzieć, że – o ile spadkodawca w tym czasie nie umrze – testament ustny (zasadniczo) utraci moc z upływem sześciu miesięcy od ustania okoliczności, które uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego.
III. Kto nie może być świadkiem testamentu?
Ważne jest, aby mieć świadomość, że nie każdy może być świadkiem testamentu ustnego. Wyłączone z możliwości bycia świadkiem przy sporządzaniu testamentu ustnego są między innymi: (zasadniczo) osoby małoletnie; osoby, które nie mogą czytać i pisać; osoby niewidome, niesłyszące, nieme, albo niewładające językiem, w którym spadkodawca sporządza testament.
Zasadniczo nie może też być świadkiem przy sporządzaniu testamentu ustnego osoba, dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść oraz jej małżonek, krewni lub powinowaci pierwszego i drugiego stopnia, jak również osoby pozostające z nią w stosunku przysposobienia (adopcji).
Naruszenie tych zasad sprawi, że taki testament będzie nieważny.
IV. Ciekawe orzeczenie Sądu Najwyższego z 2025 roku – dotyczące testamentu ustnego sporządzonego w szpitalu (postanowienie SN z dnia 11 marca 2025 roku, sygn.: akt: II CSKP 149/25)
W 2025 roku Sąd Najwyższy zajmował się sprawą dotyczącą sytuacji związanej z testamentem ustnym, który był sporządzony w szpitalu. Sprawa zaistniała na kanwie poniższego stanu faktycznego.
Spadkodawczyni była pacjentką na oddziale onkologicznym. Przewidując zbliżającą się śmierć, oświadczyła swoją ostatnią wolę wobec trojga świadków- pielęgniarek pracujących na tym oddziale. Każda z pań pielęgniarek spisała oddzielnie wolę pacjentki, na każdym z trzech dokumentów podano miejsce i datę złożenia oświadczenia oraz sporządzenia pisma, a ponadto każdy z tych dokumentów został opatrzony podpisem spadkodawczyni i tej pielęgniarki, który dany dokument sporządziła. Trzy dni później pacjentka zmarła.
W związku z kwestionowaniem ważności czy też skuteczności w/w testamentu ustnego przez niektóre osoby z rodziny Zmarłej, sprawa trafiła (aż) do Sądu Najwyższego. Spór dotyczył tego, czy dochowano wymaganej przez przepisy formy stwierdzenia treści testamentu ustnego. Literalne brzmienie właściwego w sprawie przepisu Kodeksu Cywilnego zakłada, że dochowanie formy stwierdzenia treści testamentu ustnego następuje przez sporządzenie jednego dokumentu, podpisanego zarówno przez spadkodawcę, jak i dwóch świadków, albo przez wszystkich świadków.
W niniejszej sprawie sporządzono natomiast trzy osobne dokumenty.
Sąd Najwyższy wskazał jednak, że wymagania wynikające z w/w przepisu należy uznać za spełnione także wtedy, gdy sporządzone zostają trzy równobrzmiące dokumenty obejmujące treść ostatniej woli spadkodawcy, z których każdy opatrzony został podpisem spadkodawcy i co najmniej jednego świadka, jeżeli zarazem ustalone zostało, że oświadczenie spadkodawcy złożone zostało przy jednoczesnej obecności trzech świadków, z których każdy sporządził i podpisał - obok spadkodawcy - jeden z tych dokumentów.
W takiej sytuacji wymagania wynikające z w/w przepisu spełniają łącznie trzy wymienione dokumenty. Za taką wykładnią przemawiają, zdaniem Sądu Najwyższego, względy celowościowe.
Osobiście podzielam stanowisko Sądu Najwyższego w tej sprawie. Przyjęcie odmiennej interpretacji byłoby nadmiernym formalizmem, wypaczającym obowiązującą w prawie spadkowym zasadę, że wola spadkodawcy powinna zostać możliwie jak najpełniej urzeczywistniona.
V. Planowana zmiana przepisów Kodeksu Cywilnego
Kończąc, dodam, że aktualnie toczą się w Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego prace nad zmianą przepisów odnoszących się do testamentów ustnych. Rozważane są zapisy, które będą umożliwiały stwierdzenie treści testamentu ustnego (także) poprzez utrwalenie oświadczenia spadkodawcy, złożonego w obecności świadków, za pomocą urządzenia rejestrującego obraz i dźwięk. Nagranie miałoby być następnie przekazywane notariuszowi lub do sądu spadku.
Taką zmianę oceniam pozytywnie, jako zgodną z duchem czasu i odpowiadającą dzisiejszym możliwościom oraz oczekiwaniom. Czas pokaże, czy i jakie finalnie zapisy zostaną wprowadzone do Kodeksu Cywilnego.
Stan prawny na: 12.11.2025 roku