Kto ma prawo do zachowku po rodzicach i od czego zależy jego wysokość? Czy roszczenie o zachowek się przedawnia? Oto najważniejsze przepisy i terminy!
- Komu przysługuje zachowek po rodzicach?
- Ile wynosi zachowek po rodzicu?
- Kiedy przedawnia się roszczenie o zachowek?
- Podsumowanie
Komu przysługuje zachowek po rodzicach?
Kwestię tę reguluje art. 991 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z tym przepisem, zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należy się określony ułamek udziału spadkowego, jaki przypadłby im przy dziedziczeniu ustawowym.
W przypadku małoletnich dzieci i osób trwale niezdolnych do pracy są to dwie trzecie takiego udziału „zachowkowego”, a w pozostałych przypadkach – połowa.
Jeżeli uprawniony członek rodziny zmarłego, nie otrzymał należnego mu zachowku np. w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, powołania do spadku czy zapisu, to przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.
Ile wynosi zachowek po rodzicu?
W praktyce zatem zachowek jest instytucją, która ma chronić bliskich spadkodawcy przed pozbawieniem ich majątku.
Pan Zbigniew w testamencie cały spadek przekazał swojej drugiej żonie, pomijając dorosłą córkę z pierwszego małżeństwa, Laurę, która może dochodzić zachowku. W przypadku dziedziczenia ustawowego pani Laura otrzymałaby ½ całości spadku. Udział ten mnoży się przez substrat zachowku (czyli wartość spadku powiększoną o doliczane do spadku darowizny). Następnie substrat zachowku mnożymy przez ułamek, który wyraża udział stanowiący podstawę do obliczenia zachowku (1/2, jeśli pani Laura nie jest trwale niezdolna do pracy).
Jest to prosty przykład. Warto bowiem pamiętać, iż przy ustalaniu udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczania zachowku uwzględnia się także spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili, natomiast nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni.
Wyliczenia dotyczące zachowku w każdym przypadku będą wyglądały inaczej, w zależności od konkretnej sytuacji rodzinnej i majątkowej.
Często są one dość skomplikowane. Istotną kwestią w przypadku zachowku jest termin, w jakim należy wystąpić z roszczeniem.
Kiedy przedawnia się roszczenie o zachowek?
Zgodnie z art. 1007 Kodeksu cywilnego:
• roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku przedawniają się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu;
• roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych od spadkodawcy zapisu windykacyjnego lub darowizny przedawnia się z upływem lat pięciu od otwarcia spadku;
• roszczenie przeciwko fundacji rodzinnej obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanego funduszu założycielskiego przedawnia się z upływem lat pięciu od otwarcia spadku;
• roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanego mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej przedawnia się z upływem lat pięciu od otwarcia spadku.
Co to oznacza w praktyce? Otóż, jeśli dochodzimy należnego zachowku od spadkobiercy testamentowego, to pięcioletni termin biegnie od dnia ogłoszenia testamentu.
Ogłoszenie testamentu miało miejsce 17 marca 2022 r., a powództwo o zachowek zostało wytoczone 6 maja 2025 r. Termin został zatem zachowany.
Może się zdarzyć, iż spadkodawca wprawdzie nie pozostawił testamentu, jednak rozdysponował swoim majątkiem jeszcze za życia w postaci darowizny. W takiej sytuacji można wystąpić z roszczeniem o uzupełnienie zachowku, a termin przedawnienia będzie biegł od chwili otwarcia spadku (czyli od śmierci spadkodawcy).
Spadkodawca zmarł 23 września 2020 r., a powództwo o uzupełnienie zachowku zostało wniesione 20 maja 2025 r., czyli w wymaganym terminie.
Gdy uprawniony do zachowku (np. po rodzicu) występuje z pozwem o zachowek, to zostaje przerwany bieg terminu przedawnienia. Warto o tym pamiętać, ponieważ po upływie terminu przedawnienia osoba zobowiązana może uchylić się od zapłaty zachowku.
Podsumowanie
Kwestie dotyczące zachowku po rodzicach budzą wiele wątpliwości. Warto znać najważniejsze zasady, pamiętając jednocześnie, iż każda sprawa wygląda inaczej. Pomocna może okazać się pomoc adwokata lub radcy prawnego. Osoby, które nie mają możliwości pokrycia kosztów prawnika, mogą skorzystać z nieodpłatnej pomocy prawnej.
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (j. t. Dz. U. z 2024 r., ost. zm. Dz. U. z 2024 r., poz. 1237)
Polecamy: Darowizny, testamenty, spadki. Prawidłowe zapisy. Przykładowe wzory