Zgodnie z treścią Kodeksu cywilnego oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli jest nieważne (art. 82 Kodeksu cywilnego)
Co to jest stan wyłączający świadomość
To brak rozeznania, niemożność rozumienia zachowań własnych i zachowań innych osób, niezdawanie sobie sprawy ze znaczenia i skutków własnego postępowania. Stan taki musi wynikać z przyczyny wewnętrznej, a więc ze stanu, w jakim znajduje się osoba składająca oświadczenie woli, a nie z okoliczności zewnętrznych, w jakich osoba ta się znalazła.
Sformułowanie art. 82 Kodeksu cywilnego wskazuje, że wada oświadczenia woli określona w tym przepisie obejmuje dwa różne stany faktyczne, które mogą występować samodzielnie, są to:
- brak świadomości w podejmowaniu decyzji
- brak swobody w podejmowaniu decyzji
Granica między stanem wyłączającym świadome powzięcie decyzji, a stanem wyłączającym swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli jest bardzo płynna.
Zobacz również serwis: Umowy
Kiedy powzięcie decyzji nie jest swobodne
Gdy zarówno sam proces podejmowania decyzji, jak i uzewnętrznienie woli nie zostały zakłócone przez destrukcyjne czynniki wynikające z właściwości psychiki czy procesu myślowego osoby składającej oświadczenie woli. Stan wyłączający swobodę musi również wynikać z przyczyny wewnętrznej, umiejscowionej w samym podmiocie składającym oświadczenie woli, a nie w sytuacji zewnętrznej. Tak pojmowanemu brakowi swobody towarzyszyć będzie najczęściej także pewne ograniczenie świadomości (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 lutego 2007 r., sygn. akt: IV CSK 7/05).
Kiedy powzięcie decyzji nie jest świadome
W tym samym wyroku Sąd Najwyższy stwierdził, że stan wyłączający świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli nie może być rozumiany dosłownie, wobec czego nie musi oznaczać całkowitego zniesienia świadomości i ustania czynności mózgu. Wystarczy istnienie takiego stanu, który oznacza brak rozeznania, niemożność rozumienia posunięć własnych i posunięć innych osób oraz niezdawanie sobie sprawy ze znaczenia i skutków własnego postępowania.
Ocenę należy przeprowadzać zawsze w odniesieniu do konkretnej osoby i konkretnej czynności prawnej. Pierwszym etapem jest rozpoznanie zaburzeń obecnych w czasie zawierania umowy, potem należy ustalić związek pomiędzy tymi objawami a stanem, który może powodować nieważność danej umowy.
Jan choruje na schizofrenię paranoidalną, która objawia się upośledzeniem postrzegania lub wyrażania rzeczywistości, najczęściej pod postacią omamów słuchowych, paranoidalnych lub dziwacznych urojeń. W okresie dużego nasilenia się choroby zawarł umowę kredytu na 30 tysięcy złotych. O fakcie tym dowiedział się w czasie pobytu w szpitalu na leczeniu, gdy bank przysłał wezwanie do uregulowania niezapłaconej raty. Jan w momencie podpisywania umowy nie miał możliwości świadomego podjęcia decyzji i nie zdawał sobie sprawy ze skutków własnego postępowania.
Poza chorobami psychicznymi ciężki stan mogą wywołać zaburzenia metaboliczne – cukrzyca, mocznica, wyniszczenie, zaburzenia elektrolitowe, niewydolność krążeniowa, oddechowa, zatrucia, urazy głowy, poważne zabiegi operacyjne, które też mogą powodować nieważność umowy w tym stanie zawartej.
Zobacz również serwisy: Zdrowie