Definicja
Zgodnie z definicją reklamy wprowadzającej w błąd (wprowadzoną przez Dyrektywę Rady Unii Europejskiej nr 450/84) jest to każda reklama, która w jakikolwiek sposób, łącznie ze sposobem jej prezentowania wprowadza w błąd lub jest zdolna do wprowadzenia w błąd osób, do których jest skierowana lub do których dociera, skutkiem czego może wpłynąć na ich gospodarcze zachowanie się albo z tych powodów szkodzi konkurentom lub może im szkodzić. Należy brać pod uwagę wszystkie elementy reklamy, np. cenę towaru, datę produkcji, pochodzenie geograficzne, warunki dostarczania i świadczenia usługi. W błąd może również wprowadzać nieodpowiednie, mylne oznaczenie reklamującego, co może powodować powstanie wrażenia powiązania go w pewien sposób z cudzymi znakami towarowymi.
Reklama wprowadzająca w błąd w polskim ustawodawstwie
Aby dokonać obiektywnej oceny, na gruncie polskiego prawodawstwa czy reklama jest wprowadzającą w błąd czy nie, na podstawie ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (art. 16 ust. 2) należy brać pod uwagę wszystkie jej elementy, a szczególnie dotyczące ilości, jakości składników, sposobu wykonania, przydatności, możliwości zastosowania, naprawy lub konserwacji reklamowanych towarów lub usług, a także zachowania się klienta. Nie jest to jednak katalog zamknięty.
Kolejną przesłanką do uznania reklamy za wprowadzającą w błąd jest jej jednoczesny wpływ na decyzję zakupu towaru lub usługi. Nie ma tutaj znaczenia fakt, że przedsiębiorca umożliwia dokonanie zwrotu towaru.
Reklama wprowadzająca w błąd jest uznawana za czyn nieuczciwej konkurencji i nieuczciwą praktykę rynkową oraz działanie godzące w zbiorowe interesy konsumentów. Z tego powodu jest niedozwolona.
Cena jako element reklamy
Najczęstszym elementem reklamy, który może budzić wątpliwości konsumentów jest zamieszczona w niej cena. Jej wysokość jest najczęściej głównym powodem, dla którego podejmujemy decyzję o zakupie konkretnego towaru. Oznaczanie towarów i usług w taki sposób, że konsument może powziąć mylne i nieprawdziwe informacje o cenach, jak również rozpowszechnianie niejasnych i nierzetelnych informacji co do ich wysokości może być uznane za bezprawną praktykę narażającą na uszczerbek interesy dużej grupy lub wszystkich konsumentów - praktyki naruszające zbiorowe interesy konsumentów. Brak takich informacji o cenie pozbawia bowiem konsumentów podstawowych danych o towarze a tym samy uniemożliwia dokonanie świadomego wyboru. Można więc uznać, że stosowanie reklamy wprowadzającej w błąd co do ceny powoduje zakłócenie funkcjonowania uczciwej konkurencji rynkowej.
Cechy towaru w reklamie
Przykładem reklam wprowadzających w błąd są także reklamy, które przesadnie podkreślają pewne cechy towaru. Albo przedstawiają prawdziwe informacje, tylko że w dwuznaczny sposób co skutkuje błędnym wyobrażeniem konsumenta na temat reklamowanego produktu. Trzeba mieć bowiem na uwadze to, że odbiorcą reklamy jest zwykły konsument, nie posiadający wiedzy fachowej, któremu trudno jest ocenić czy przekaz reklamowy ma znamiona reklamy wprowadzającej w błąd czy nie. Czasami przedsiębiorcy wykorzystują tzw. reklamy niepełne. Polega to na nieprzedstawianiu wszystkich istotnych danych. W ten sposób konsument posiada mylne zdanie na temat promowanego towaru.
Nieuczciwe praktyki rynkowe
Wszystkie opisane wyżej zachowania przedsiębiorcy mają również znamiona nieuczciwych praktyk rynkowych, zgodnie z ustawą o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym (art. 5 i 6). Jeśli konsument decyduje się na dochodzenie swoich praw ma do wyboru dwie podstawy prawne – ustawę o ochronie konkurencji i konsumentów i stosowne postępowanie prowadzone przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów oraz ustawę o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym, gdzie konsument składa powództwo bezpośrednio do sądu powszechnego.
Konsekwencje naruszenia prawa
Jeśli przedsiębiorca posługuje się taką reklamą musi liczyć się z tym, że konsument, którego interes został z tego powodu naruszony, może domagać się od niego na drodze cywilnej m.in.:
• naprawienia szkody na zasadach ogólnych, w szczególności żądania unieważnienia umowy z obowiązkiem wzajemnego zwrotu świadczeń oraz zwrotu przez przedsiębiorcę kosztów związanych z nabyciem towaru,
• zasądzenia odpowiedniej sumy pieniężnej na określony cel społeczny związany ze wspieraniem kultury polskiej, ochroną dziedzictwa narodowego lub ochroną konsumentów.
Jeśli konsument zdecyduje się na zgłoszenie Prezesowi UOKiK zawiadomienia dotyczącego stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów i po przeprowadzeniu Prezes UOKiK wyda decyzję, przedsiębiorca może zostać ukarany karą pieniężną w wysokości nie większej niż 10% przychodu osiągniętego w roku rozliczeniowym poprzedzającym rok nałożenia tej kary.