Zgodnie ze znowelizowanym przepisami Kodeksu postępowania cywilnego nieodpłatną lub częściowo płatną pomoc prawną adwokata lub radcy prawnego może uzyskać osoba fizyczna zwolniona przez sąd od kosztów sądowych w całości lub w części.
O pomoc prawną z urzędu może ubiegać się także osoba niezwolniona przez sąd od ponoszenia kosztów sądowych. Koniecznie musi jednak wykazać, iż nie jest w stanie ponieść kosztów wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny.
Nowe przepisy uprawnienie do korzystania z nieodpłatnej pomocy prawnej przyznają także osobom prawnym oraz innym jednostkom organizacyjnym, posiadającym zdolność sądową, jeżeli wykażą, iż nie mają dostatecznych środków na poniesienie kosztów wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego.
Wprowadzone zmiany są odpowiedzią na stanowisko Trybunału Konstytucyjnego, który w wyroku z dnia 16 czerwca 2008 r. uznał, że uzależnienie uzyskania pomocy prawnej z urzędu od zwolnienia od kosztów sądowych jest niezgodne z Konstytucją.
Przyznanie pomocy prawnej z urzędu jedynie na wniosek
Osoba fizyczna, która chce korzystać z bezpłatnej pomocy adwokata lub radcy prawnego, powinna złożyć wniosek do sądu, w którym sprawa ma być wytoczona lub już się toczy. Osoba, która nie ma miejsca zamieszkania w siedzibie takiego sądu, może złożyć wniosek w sądzie rejonowym właściwym ze względu na swoje miejsce zamieszkania. Wówczas sąd niezwłocznie przekaże wniosek sądowi właściwemu. Możliwe jest również złożenie wniosku ustnie do protokołu.
Niezbędne oświadczenie o stanie majątkowym
Należy pamiętać, aby do wniosku dołączyć oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania. Jest to wymóg konieczny. Oświadczenie ma formę formularza, który można otrzymać w sądzie.
Strona, która jednocześnie ubiega się o zwolnienie od kosztów sądowych oraz o przyznanie jej profesjonalnego pełnomocnika, składa tylko jedno oświadczenie.
Oświadczenie, podobnie jak wniosek, może być złożone ustnie do protokołu. Warto pamiętać, iż sąd może odebrać od osoby fizycznej przyrzeczenie, w którym zapewni, ona, iż złożone przez nią oświadczenie jest prawdziwe i rzetelne. Gdy zaś sąd poweźmie wątpliwości co do rzeczywistego stanu majątkowego wnioskującego, może zarządzić odpowiednie dochodzenie.
Zobacz również: Komu przysługuje zwolnienie od kosztów sądowych
Strona może sama wybrać adwokata lub radcę prawnego
Nowe przepisy umożliwiają stronie wybór konkretnego adwokata lub radcy prawnego. Może więc ona wskazać we wniosku imiennie pełnomocnika, z pomocy którego chce korzystać.
W miarę możliwości i w porozumieniu ze wskazanym adwokatem lub radcą prawnym właściwa okręgowa rada adwokacka lub rada okręgowej izby radców prawnych wyznaczy stronie wskazanego przez nią pełnomocnika.
Nie zawsze udział profesjonalnego pełnomocnika jest konieczny
Sąd uwzględni wniosek o przyznanie stronie profesjonalnego pełnomocnika, jeżeli uzna jego udział za niezbędny. Oznacza to, iż sąd weźmie pod uwagę stopień skomplikowania danej sprawy, jak i możliwości wnioskującego np. jego nieporadność. W razie oddalenia wniosku strona nie może ponownie domagać się ustanowienia adwokata lub radcy prawnego, powołując się na te same okoliczności, które wskazała w oddalonym wniosku.
Zobacz również serwis: W sądzie