W postępowaniu procesowym każda strona zobowiązana jest do ponoszenia kosztów procesu, na które składają się opłaty (np. z tytułu wniesienia środka zaskarżenia) i podlegające zwrotowi wydatki (np. zwrot kosztów podróży). Odrębną kategorię kosztów postępowania stanowi wynagrodzenie pełnomocnika (por. art. 98 Kodeksu postępowania cywilnego).
Ostatecznie o kosztach procesu rozstrzyga sąd w orzeczeniu kończącym sprawę w danej instancji. Istnieje ogólna zasada, w myśl której strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi poniesione przez niego koszty, które były niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony. Oznacza to, że w toku procesu każda strona uiszcza opłaty i wydatki we własnym zakresie, natomiast po zakończeniu sprawy strona przegrywająca jest zobowiązana zwrócić poniesione opłaty i wydatki stronie wygrywającej.
Zobacz: Kto ponosi koszty postępowania w postępowaniu nieprocesowym?
Od powyższej zasady istnieją liczne wyjątki, warto zatem wspomnieć o kilku najważniejszych.
Po pierwsze, sąd przyzna pozwanemu zwrot kosztów postępowania od powoda mimo faktu przegrania sprawy, jeżeli nie dał powodu do wytoczenia sprawy (czyli jeżeli postawa pozwanego wskazywała na to, że powód uzyska zaspokojenie roszczenia bez skierowania sprawy do sądu) lub uznał przy pierwszej czynności procesowej żądanie pozwu (np. gdy pozwany oświadczył przed sądem, że powództwo jest zasadne lub zapłacił należność przed pierwszą rozprawą).
Po drugie, w wypadkach szczególnie uzasadnionych, wynikających np. z trudnej sytuacji życiowej, sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo w ogóle jej nie obciążać kosztami.
Po trzecie, jeżeli w toku postępowania doszło do zawarcia ugody, sąd zniesie wzajemnie koszty, czyli każda strona pozostanie przy kosztach poniesionych w związku ze swym udziałem w sprawie, chyba że strony inaczej postanowiły w ugodzie.
Zobacz serwis: Opłaty i koszty
Tekst pochodzi z poradnika wydanego przez Ministerstwo Sprawiedliwości: "Obywatel w postępowaniu cywilnym" współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego.