Rodzaje mandatów karnych na gruncie Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia
Mandat karny jest oficjalnym dokumentem, który świadczy o ukaraniu sprawcy grzywną. Obecnie w Polsce obowiązują różne rodzaje mandatów karnych, które mają m.in. odmienne terminy na uiszczenie wymierzonej grzywny. Jakie są rodzaje mandatów karnych, na kogo są nakładane, jaki jest termin ich płatności i czy mandat trzeba przyjąć?
Podstawa prawna i rodzaje mandatów
Rodzaje mandatów karnych zostały uregulowane w art. 98 § 1 pkt 1-3 Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia (dalej: k.p.w.). Obecnie wyróżnia się trzy rodzaje mandatów karnych:
- gotówkowy, który jest wydawany ukaranemu po uiszczeniu grzywny bezpośrednio funkcjonariuszowi, który go wystawił,
- kredytowany, który jest wydawany ukaranemu za potwierdzeniem odbioru,
- zaoczny, który jest doręczany sprawcy przez właściwy organ lub pozostawiony w takim miejscu, aby sprawca mógł go niezwłocznie odebrać.
Mandat gotówkowy
Mandatem gotówkowym nakłada się grzywnę na osobę czasowo przebywającą na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub niemającej stałego miejsca zamieszkania albo pobytu. Co istotne, mandat ten jest prawomocny z chwilą uiszczenia grzywny funkcjonariuszowi, który go nałożył (art. 98 § 2 k.p.w.).
Mandat kredytowany
Kolejnym rodzajem mandatu karnego jest mandat kredytowany, którym nakłada się grzywnę na osobę mającą miejsce stałego zamieszkania lub pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jak również innego niż Rzeczypospolita Polska państwa członkowskiego Unii Europejskiej. Mandat tego rodzaju jest prawomocny z chwilą pokwitowania odbioru i powinien zawierać pouczenie o obowiązku uiszczenia grzywny jak również o skutkach nieuiszczenia grzywny w 7-dniowym terminie liczonym od dnia przyjęcia mandatu (art. 98 § 3 k.p.w.).
Grzywny nałożone za pomocą mandatu karnego gotówkowego lub kredytowanego można uiścić w formie bezgotówkowej, np. za pomocą terminala płatniczego, jeżeli funkcjonariusze taki posiadają (art. 98 §3 k.p.w.).
Mandat zaoczny
Ostatnim rodzajem mandatu karnego jest mandat zaoczny, którym nakładana jest grzywna na sprawcę wykroczenia, którego nie zastano na miejscu jego popełnienia oraz gdy nie zachodzi wątpliwość co do sprawcy wykroczenia. Mandat zaoczny jest prawomocny z chwilą uiszczenia grzywny uprawnionemu organowi we wskazanym 14-dniowym terminie. Nadto organ wystawiający mandat zaoczny powinien poinformować sprawcę o skutkach jego nieuiszczenia we wskazanym terminie (art. 98 §4 i 5 k.p.w.). 14-dniowy termin na uiszczenie mandatu karnego zaocznego liczy się od dnia jego wystawienia, w przypadku pozostawienia mandatu w miejscu, z którego sprawca może go niezwłocznie odebrać lub od dnia doręczenia go sprawcy wykroczenia (tj. fizycznego odbioru w przypadku nadania mandatu karnego np. drogą pocztową).
Nałożenie mandatu karnego nie może nastąpić po upływie 60 (sześćdziesięciu) dni od dnia ustalenia sprawcy wykroczenia (art. 97 § 1 pkt 3 k.p.w.).
Odmowa przyjęcia mandatu
Sprawca wykroczenia nie jest zobligowany do przyjęcia mandatu karnego (art. 97 § 2 k.p.w.). Jest to o tyle istotne, gdyż odmowa przyjęcia mandatu karnego jest niczym innym jak prawem do obrony. Innymi słowy, jeżeli sprawca nie czuje się winny popełnienia wykroczenia lub ma wątpliwość co do swojej winy, to może skorzystać z przysługującego mu prawa do obrony, którym w niniejszym przypadku jest odmowa przyjęcia mandatu karnego. Wówczas zgodnie z treścią art. 99 k.p.w. zostaje sporządzony do sądu wniosek o ukaranie przez organ którego funkcjonariusz nałożył grzywnę. Wniosek ten jest składany również w sytuacji, gdy sprawca nie uiścił w wyznaczonym terminie grzywny orzeczonej mandatem karnym zaocznym.