Umowa darowizny jest dość często zawieraną umową w Polsce. Dotyczy ona różnych rzeczy między innymi nieruchomości. Uzyskanie darowizny wcale nie oznacza bezwzględnego przejęcia własności takiej darowanej rzeczy na zawsze. Czasami można ją bowiem odwołać. Można to jednak uczynić tylko w wyjątkowych sytuacjach.
Umowa darowizny
Darowizna polega na przekazaniu drugiej osobie jakiejś rzeczy. W zależności od tego co jest przedmiotem darowizny, są różne wymagania co do formy zawartej umowy. Niektóre z nich mogą być zawarte nawet w formie ustnej, a niektóre (dotyczące własności nieruchomości) muszą być zawarte w formie aktu notarialnego by mogły być ważne prawnie.
Darczyńca za przekazaną rzecz nie otrzymuje żadnego wynagrodzenia, ani innego ekwiwalentu. Niezależnie od tego, darowizna wiąże się z potrzebą elementarnego szacunku obdarowanego wobec darczyńcy. Wynika to z norm moralnych i jest uwzględnione przez polskiego prawodawcę. Zgodnie bowiem z treścią przepisu art. 898§ 1 Kodeksu cywilnego:
Darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności.
Odwołanie darowizny w wyniku rażącej niewdzięczności pod względem prawnym nie powoduje automatycznego przeniesienia prawa własności. Zgodnie bowiem z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 07 stycznia 1967 r, III CZP 32/66 „Oświadczenie odwołujące darowiznę nieruchomości z powodu rażącej niewdzięczności nie powoduje przejścia własności nieruchomości z obdarowanego na darczyńcę, lecz stwarza jedynie obowiązek zwrotu przedmiotu odwołanej darowizny, stosownie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu.”
Rażąca niewdzięczność
Co ważne, nie każda niewdzięczność obdarowanego wobec darczyńcy umożliwia odwołanie darowizny, ale tylko taka, która ma cechy „rażącej”. Oznacza to, że owa niewdzięczność musi być bardzo mocna. Jednocześnie przepisy prawne nie określają granicy, punktu od którego niewłaściwe zachowania stają się rażące. Odpowiedzi w tym zakresie dostarcza nam orzecznictwo sądowe oraz doktryna prawnicza.
Tak zatem w nawiązaniu do relacji rodzinnych warto wskazać między innymi na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 marca 2012 roku V CSK 179/11, w którym Sąd ten stwierdził, że:
„Niewierność małżeńska obdarowanego małżonka, będąca zawinioną przyczyną rozwodu, nie stanowi rażącej niewdzięczności wobec darczyńców-teściów, w rozumieniu art. 898 § 1 KC.”
Ponadto, nawet niektóre niewłaściwe moralnie zachowania względem rodziców nie dają podstaw do odwołania darowizny. Można tutaj przytoczyć wyrok Sądu Rejonowego w Bielsku Podlaskim z dnia 12 marca 2015 r., I C 2126/14, zgodnie z którym: „Odmówienie matce prawa do stałego zamieszkania w domu, który przekazała córce w darowiźnie, nie jest rażącą niewdzięcznością”.
Rażąca niewdzięczność według orzecznictwa sądowego musi charakteryzować się znacznym nasileniem złej woli obdarowanego na wyrządzenie darczyńcy krzywdy albo szkody majątkowej (wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 15 maja 2015 r., I Aca 1705/14).
Podsumowanie
Tak zatem tylko w wyjątkowych przypadkach możliwe jest odwołanie darowizny. Unormowanie to można uzasadniać między innymi dążeniem prawodawcy do zapewnienia pewności obrotu prawnego.
Uprawnienie do odwołania wykonanej darowizny dotyczy więc wyłącznie sytuacji, kiedy zachowania obdarowanego są ewidentnie bardzo naganne wobec darczyńcy.
Należy jednak bardzo mocno zaznaczyć, iż ocena tego czy w danej sprawie występują cechy „rażącej niewdzięczności” zawsze wymaga dokładnej analizy konkretnego przypadku.
Nierzadko szczegółowe aspekty relacji między poszczególnymi dwiema osobami (obdarowanym, a darczyńcą) mogą przesądzić o tym, że jednak występuje owa „niewdzięczność” (i wynikające z niej uzasadnienie do odwołania darowizny) podczas gdy wcześniej w podobnej (choć nieidentycznej) sprawie jakiś sąd w wydanym orzeczeniu postanowił, że nie ma podstaw od odwołania.
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, Dz. U. 1964 Nr 16, poz. 93, tj. Dz. U. 2023 poz. 1610;
Bibliografia:
- Balwicka – Szczyrba M., Sylwestrzak A.(red.), Kodeks cywilny. Komentarz, 2022;
- Lorek K., Prawne aspekty związane z ochroną seniorów w społeczeństwie polskim, Annales Universitatis Mariae – Curie Skłodowska Lublin Polonia sectio G (ius), vol. LXV, 2, 2018 r.;
- Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 07 stycznia 1967 r, III CZP 32/66;
- Wyrok Sądu Rejonowego w Bielsku Podlaskim z dnia 12 marca 2015 r., I C 2126/14;
- Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 15 maja 2015 r., I Aca 1705/14.
- Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 marca 2012 roku V CSK 179/11.