Darowizna polega na nieodpłatnym przeniesieniu rzeczy lub praw na drugą osobę. W praktyce dokonywana jest najczęściej pomiędzy osobami bliskimi, spokrewnionymi – np. rodzice poprzez umowę darowizny przekazują dziecku mieszkanie. Co jednak jeśli darczyńca zmieni zdanie lub zajdą inne nieprzewidziane przez niego wcześniej okoliczności?
Odwołanie darowizny niewykonanej
Jeżeli umowa darowizny nie została jeszcze wykonana darowiznę można odwołać wyłącznie w sytuacji, gdy stan majątkowy darczyńcy uległ zmianie na tyle, że jej wykonanie wiązałoby się dla niego z problemami z własnym utrzymaniem albo z wywiązaniem się z obowiązków alimentacyjnych.
W wyroku z dnia 3 kwietnia 2014 r. (sygn. akt V CSK 289/13) Sąd Najwyższy orzekł, że odwołanie darowizny z tego powodu jest dopuszczalne tylko w takiej części, jaka jest konieczna dla wyeliminowania wskazanego wyżej uszczerbku. W orzeczeniu tym SN wskazał również moment, w którym darowiznę można uznać za wykonaną – w przypadku darowizny polegającej na przeniesieniu własności rzeczy dochodzi do tego nie z chwilą zawarcia umowy i przeniesienia własności rzeczy, lecz w momencie wykonania wynikających z tej umowy obowiązków, w tym obowiązku wydania rzeczy, będącej przedmiotem darowizny i umożliwienia obdarowanemu korzystania z tej rzeczy.
Jeśli darczyńca popadnie w niedostatek już po wykonaniu umowy darowizny obdarowany ma obowiązek (w granicach wzbogacenia) wspierać darczyńcę finansowo w zaspokajaniu jego usprawiedliwionych potrzeb oraz obowiązków alimentacyjnych. Zwolnienie z tego obowiązku może nastąpić jedynie poprzez zwrócenie darczyńcy przedmiotu wzbogacenia.
POLECAMY: E - wydanie Dziennika Gazety Prawnej
Kiedy można odwołać darowiznę wykonaną?
Darowiznę już wykonaną można odwołać, ale tylko z jednego powodu jakim jest rażąca niewdzięczność obdarowanego. W takim przypadku darowiznę może odwołać zarówno darczyńca, jak i jego spadkobiercy – jeżeli darczyńca miał prawo do jej odwołania w chwili śmierci lub jeśli to właśnie obdarowany pozbawił darczyńcę życia lub umyślnie przyczynił się do jego śmierci.
Przy zwrocie przedmiotu darowizny stosuje się odpowiednio przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu.
Zgodnie z art. 900 Kodeksu cywilnego odwołania darowizny należy dokonać poprzez pisemne oświadczenie złożone obdarowanemu.
Na odwołanie darowizny ustawa przewiduje czas do roku od dnia, w którym uprawniony do odwołania powziął wiadomość o rażącej niewdzięczności obdarowanego. Po upływie tego okresu nie można już jej odwołać.
Darowizny nie można odwołać również w sytuacji, gdy darczyńca przebaczył obdarowanemu.
Kodeks cywilny przewiduje także jeszcze jedno istotne zastrzeżenie - przepisów o odwołaniu darowizny nie stosuje się jeżeli darowizna czyni zadość obowiązkowi wynikającemu z zasad współżycia społecznego.
Zobacz serwis: Sprawy rodzinne
Rażąca niewdzięczność
Rażąca niewdzięczność nie została zdefiniowana w ustawie. Czy zachowanie zostanie zakwalifikowane jako rażąca niewdzięczność decydują więc każdorazowo okoliczności danego przypadku. Uwzględnia się przy tym także indywidualne relacje pomiędzy obdarowanym a darczyńcą.
W orzecznictwie przyjmuje się, że za rażącą niewdzięczność mogą być uznane zachowania wyjątkowe, skierowane przeciwko darczyńcy, które są wobec niego bardzo niewłaściwe i krzywdzące a obdarowany dokonuje ich ze złą wolą, chcąc wyrządzić darczyńcy krzywdę lub szkodę majątkową (wyrok sądu apelacyjnego w Katowicach z dnia 2 grudnia 2016 r., sygn. akt I ACa 659/16).
Warto zwrócić uwagę na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 sierpnia 2014 r. (sygn. akt I CSK 592/13). Sąd Najwyższy stwierdził w nim, że darowiznę można odwołać także w przypadku, gdy niewdzięczność okazywana jest wobec bliskich darczyńcy.
Zobacz także: Konsument i umowy
Podstawa prawna:
- Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. 2017 poz. 459)
- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 kwietnia 2014 r., sygn. akt V CSK 289/13
- wyrok sądu apelacyjnego w Katowicach z dnia 2 grudnia 2016 r., sygn. akt I ACa 659/16
- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 sierpnia 2014 r., sygn. akt I CSK 592/13