Małżonkowie mogą wspólnie rozliczać się z dochodów i dziedziczyć. Ich status jest wyraźnie uregulowany w prawie, co oznacza, że mają wiele wspólnych praw. A co ze związkami niesformalizowanymi?
Zobacz: Cofnięcie pozwu o rozwód
Definicja konkubinatu
Wyrok Sądu Najwyższego sprzed 20 lat definiuje konkubinat. Zgodnie z tym wyrokiem konkubinat to wspólne pożycie analogiczne do małżeńskiego, tyle, że pozbawione legalnego węzła. Oznacza to istnienie ogniska domowego charakteryzującego się duchową, fizyczną i ekonomiczną więzią, łączącą kobietę i mężczyznę. Określenie konkubinat, nie odnosi się do związków osób tej samej płci. Związki takowe najczęściej określa się jako związki partnerskie. Jednak Sąd Apelacyjny w Białymstoku w swoim wyroku z 2007 roku określił, że pod pojęciem konkubinatu należy rozumieć stabilną faktyczną wspólnotę osobisto- majątkową dwojga osób. Wyrok ten wprowadza pewną nieścisłość gdyż w Polsce przyjętym jest, iż konkubinat to związek osób płci przeciwnej, a wyrok ten sugeruje, że bez znaczenia dla zaistnienia konkubinatu jest płeć.
A więc warunkiem zaistnienia konkubinatu jest wspólne pożycie o charakterze trwałym, obejmujące więź psychiczną i fizyczną oraz gospodarczą. Związki takie nie podlegają żadnej rejestracji.
Władza rodzicielska i świadczenia alimentacyjne
Niektóre aspekty dotyczące związków konkubenckich są podobne jak te dotyczące małżonków. Chodzi tu konkretnie o władzę rodzicielską, świadczenia alimentacyjne, oraz inne aspekty dotyczące rodzicielstwa, oprócz domniemania pochodzenia dziecka od męża matki. Ojciec musi uznać dziecko przed kierownikiem stanu cywilnego, składając w tym zakresie stosowne oświadczenie. Brak też jest możliwości wspólnego adoptowania dziecka oraz łącznego sprawowania funkcji opiekuna.
Dziedziczenie
Nie ma możliwości dziedziczenia ustawowego po zmarłym konkubencie. Właściwym rozwiązaniem wydaje się być zatem sporządzenie testamentu.
Dziecko urodzone w konkubinacie dziedziczy po swoich rodzicach na równie z dziećmi małżeńskimi, na zasadach ogólnych wynikających z prawa spadkowego.
Zobacz: Darowizna od osoby najbliższej
Nie wspólność a współwłasność
Brak jest też ustroju wspólności ustawowej pomiędzy partnerami żyjącymi w konkubinacie. Cokolwiek zarobi, lub nabędzie osoba w takim związku staje się jej osobistą własnością. Kiedy nabywają cokolwiek wspólnie, ich stosunki własnościowe w tym zakresie kształtują się na zasadzie zwykłej współwłasności z kodeksu cywilnego, czyli że każda z osób ma określony udział w prawie własności, którego jest dysponentem. W każdej chwili można dokonać podziału majątku będącego współwłasnością. Można tego dokonać w drodze dobrowolnej umowy. Jeżeli zaistnieje spór, można rozwiązać go na drodze sądowej.
Rozliczenia majątkowe konkubentów
Współwłasność majątkowa konkubentów może powstać na ogólnych zasadach wynikających z prawa cywilnego. Konkubenci mogą zawierać umowy dotyczące sytuacji majątkowej i zasad wzajemnych rozliczeń. W drodze umowy mogą również określić sposób wykonywania zarządu nad wspólnym majątkiem, a na wypadek rozstania zgodnie określić zasady podziału tego majątku.
Zobacz: W mediacji nie ma przegranych
Wspólne podpisywanie umów
Podział dorobku majątkowego w przypadku rozpadu związku jest pewnym problemem. Konkubenci powinni pamiętać, by wszystkie umowy dotyczące nabywanych przedmiotów majątkowych podpisywać wspólnie. Jeżeli tego nie zrobią, w przypadku zaistnienia sporu, trzeba będzie udowodnić wspólne nabycie. Dobrze jest również wszelkie nakłady pieniężne poczynione z majątku jednego z partnerów, na rzecz drugiego z nich dokumentować stosowną umową.
Zobacz: Zgoda na leczenie osoby małoletniej
Majątek wspólny, współwłasność w częściach ułamkowych
Konkubenci nabywając podczas trwania związku przedmioty majątkowe, pomnażają majątek wspólny. Majątek wspólny konkubentów nie posiada charakteru tożsamego do tego, który powstaje w przypadku małżonków. Przyjmuje się, że podstawą prawną rozliczeń majątkowych pomiędzy osobami konkubentów są: zastosowanie przepisów o współwłasności w częściach ułamkowych, o spółce cywilnej oraz zastosowanie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Nie ma jednak zgodnej linii orzeczniczej w tym względzie. Tu znów z pomocą przychodzi orzecznictwo Sądu Najwyższego, zgodne z którego uchwałą dokonując rozliczeń między konkubentami sąd stosuje następujące zasady: co do roszczeń z tytułu nieruchomości i rzeczy ruchomych nabytych wspólnie, na własność lub w posiadanie, jak również z tytułu nakładów dokonanych na te przedmioty - przepisy o zniesieniu współwłasności, natomiast co do roszczeń z tytułu nakładów dokonanych przez jedną z wymienionych osób w przedmiotach należących do drugiej, a wchodzących w skład wspólnego gospodarstwa - przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu.
Zniesienie współwłasności
Zniesienie współwłasności może nastąpić w drodze umowy między współwłaścicielami. W przypadku sporu zastąpi je orzeczenie sądu.
Podstawowym sposobem zniesienia współwłasności jest podział rzeczy wspólnej w naturze. Nie można takiego podziału dokonać gdyby był on sprzeczny z przepisami prawa lub ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy albo pociągałby za sobą istotną zmianę rzeczy lub znaczne zmniejszenie jej wartości. Dokonując podziału w naturze sąd może zasądzić między byłymi współwłaścicielami dopłaty pieniężne. Jeżeli podział w naturze jest niedopuszczalny, zniesienie współwłasności następuje poprzez przyznanie rzeczy wspólnej jednemu ze współwłaścicieli. W takim przypadku ma on obowiązek spłacić współwłaściciela.
Ostatecznie, gdy podział rzeczy wspólnej jest niedopuszczalny, i nie ma podstaw do przyznania jej żadnemu z współwłaścicieli, sąd zarządzi sprzedaż rzeczy.
Konkubenci pozostający jednocześnie w innych związkach małżeńskich
Rozliczenia pomiędzy konkubentami, którzy pozostają jednocześnie w innych związkach małżeńskich, w których nie było zawartych umów o rozdzielności majątkowej. Majątek konkubentów, wchodzi wówczas w skład majątku wspólnego konkubenta
z małżonkiem i w przypadku, gdy dojdzie do rozwodu, do połowy tego majątku prawo będzie miał były małżonek jednego z konkubentów. W przypadku, gdy przedmioty majątkowe znajdujące się w ramach związku pozamałżeńskiego, stanowią współwłasność konkubentów objętą reżimem prawa rzeczowego, to do podlegającemu działowi majątku małżeńskiego wchodzi jedynie udział we współwłasności, należący do konkubenta - małżonka.
Konkubentów nie dotyczą również kwestie łożenia na rzecz drugiego konkubenta świadczeń alimentacyjnych, kwestie obowiązku wzajemnej opieki i pomocy.
Odpowiedzialność za kredyty
Osoby żyjące w konkubinacie nie odpowiadają za długi czy kredyty, które partner zaciągnął na własną rękę chyba, że zostaną żyrantem pożyczki. Nie dotyczą ich również poręczenia, jakich konkubent udzielił np. znajomemu, żyrując mu kredyt. Konkubenci odpowiadają wspólnie tylko za zaciągnięte wspólnie zobowiązania.
Sprawy codzienne
Zdecydowanie uprzywilejowane w załatwianiu codziennych spraw są małżeństwa. Konkubenci miewają problemy z odebraniem listu poleconego adresowanego do drugiego konkubenta, czy z uzyskaniem informacji od lekarza w razie pobytu drugiego z nich w szpitalu. Aby uniknąć takich problemów, wystarczy napisać stosowne oświadczenia, upoważniające partnera do decydowania w sprawach codziennych.
Do czego nie ma prawa osoba żyjąca w konkubinacie
Osoby żyjące w konkubinacie nie mają prawa żądania od byłego partnera alimentów na siebie, nawet w przypadku gdy znajdują się po rozstaniu w bardzo trudnej sytuacji materialnej. Nie mają też prawa ubiegania się o rentę rodzinną po zmarłym partnerze, czy rozliczania się z podatku dochodowego od osób fizycznych wspólnie z partnerem. Nie korzystają również ze zwolnienia od podatku od spadku i darowizn, które przysługuje osobom bliskim. W przypadku darowizny od partnera, kwota wolna od podatku wynosi 4902 zł. Wszystko ponad tej kwoty podlega opodatkowaniu, gdyż konkubenci nie korzystają ze zwolnienia dla najbliższych.