Masy majątkowe w małżeństwie
Masy majątkowe to nic innego jak rodzaje majątków współistniejących w małżeństwie. Co do zasady, w małżeństwie mamy do czynienia z trójpodziałem mas majątkowych. Oczywiście przy założeniu, że pomiędzy małżonkami panuje ustrój wspólności majątkowej, bo tylko wtedy może zaistnieć majątek wspólny małżeński. W życiu codziennym małżonków zderzają się zatem trzy rodzaje majątków: majątek wspólny oraz dwa majątki odrębne należące do każdego z małżonków osobno. Niekiedy granice między tymi majątkami zacierają się i trudno ustalić czy dany składnik należy do majątku wspólnego czy do osobistego któregoś z małżonków. Problem uwidacznia się szczególnie przy dokonywaniu podziału majątku – dlatego też postępowania działowe trwają wiele lat.
Domniemanie przynależności rzeczy do majątku wspólnego
Jeśli małżonków łączy wspólność majątkowa małżeńska, przyjmuje się domniemanie, że rzeczy zakupione w trakcie trwania małżeństwa wchodzą w skład majątku wspólnego. Bez znaczenia przy tym pozostaje fakt czy składnik został zakupiony przez oboje małżonków, czy też tylko przez jednego z nich. Znaczenia nie ma także sposób nabycia rzeczy ani też forma czynności prawnej, na mocy której został nabyty dany składnik. Warto także wiedzieć, że samo oświadczenie małżonka złożone w akcie notarialnym, że zakupu dokonuje do swojego majątku osobistego nie będzie przesądzać o przynależności tego składnika do wskazanej masy majątkowej.
Wyjątek od zasady – surogacja
Każda zasada ma swój wyjątek, a domniemanie przynależności zakupionych przedmiotów do majątku wspólnego można obalić. Obalenie będzie wymagało wykazania, że dany składnik powinien wejść do innej masy majątkowej niż wspólna. Oczywiście ciężar udowodnienia wszystkich niezbędnych okoliczności i przesłanek będzie spoczywał na małżonku, który domaga się ustalenia, że dany składnik wszedł do jego majątku osobistego. Małżonek powinien wykazać, że nabyty przedmiot zastąpił poprzedni należący do jego majątku osobistego, czyli że nastąpiła surogacja. Większego problemu nie stanowią sytuacje, gdzie doszło do nabycia w całości danego składnika jako suragatu. Komplikacje mogą pojawić się raczej w sytuacjach, gdy składnik został zakupiony za środki pochodzące z różnych mas majątkowych.
Do jakiego majątku można zaliczyć rzecz, jeśli zakupiona została zarówno ze środków z majątku wspólnego jak i osobistego małżonka?
Sytuacja, w której dana rzecz została zakupiona za środki pochodzące zarówno z majątku wspólnego, jak i majątku osobistego małżonka lub nawet małżonków, jest zdecydowanie bardziej skomplikowana. W orzeczeniach wydawanych w konkretnych sprawach pojawiają się w zasadzie trzy poglądy na temat tego, do jakiej masy majątkowej należy zaliczyć taki składnik.
Pierwsza koncepcja oparta jest na opisanym powyżej domniemaniu, tj. bez znaczenia z jakich środków rzecz została zakupiona i tak wchodzi do majątku wspólnego.
Podstawą drugiej koncepcji jest ustalenie wartości środków przeznaczonych z poszczególnych mas majątkowych na zakup przedmiotu - nabyty przedmiot wchodzi w odpowiednich udziałach zarówno do majątku wspólnego jak i osobistego.
Zgodnie z trzecim poglądem, rzecz wchodzi do tego z majątków, z którego większa część środków została przeznaczona na jego zakup. Z zastrzeżeniem, że jeśli środki z jednego z majątków są nieznaczne, to uznać je należy za nakład rozliczany w oparciu o odpowiednie przepisy (art. 45 k.r.o.). W sytuacjach gdy pomiędzy środkami zaangażowanymi z poszczególnych majątków na zakup rzeczy nie zachodzi znacząca dysproporcja, nabyty przedmiot wchodzi w odpowiednim udziale zarówno do majątku wspólnego, jak i osobistego, chyba że małżonkowie postanowili inaczej.
Który z poglądów jest aktualny?
Odpowiedzi na to pytanie udzielił ostatnio Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 19 października 2018r., sygn. akt III CZP 45/18. SN stwierdził, że w przypadku gdy w małżeństwie obowiązuje ustawowa wspólność majątkowa, to rzecz nabyta zarówno za środki pochodzące z majątku wspólnego, jak i z majątku osobistego małżonka, wchodzi w odpowiednich udziałach (liczonych proporcjonalnie do zainwestowanych środków) do majątku wspólnego i majątku osobistego małżonka, chyba że świadczenie z majątku wspólnego lub osobistego miało charakter nakładu. Wydaje się, że środki zainwestowane mogą być uznane za nakład na majątek w sytuacji gdy stanowiły niewielką część inwestycji, bądź też małżonkowie ustalili taki ich charakter.
Warto jednak pamiętać, że jak w każdej sprawie cywilnej, poza ugruntowanymi poglądami sądów kluczowe znaczenie będą miały konkretne okoliczności faktyczne, które mogą dawać podstawę do przyjęcia innej koncepcji w zakresie ustalenia składu majątku wspólnego, a w dalszej kolejności sposobu jego podziału. Ponadto, przyjmując tę samą koncepcje różne sądy mogą orzekać w inny sposób, bowiem każdy z nich będzie musiał ustalić, czy środki w konkretnej wysokości (stanowiące konkretny procent inwestycji) już uzasadniają przyjęcie, że rzecz w takim udziale wejdzie do danego majątku, czy jednak bardziej adekwatne będzie rozliczenie ich jako nakładu na konkretny majątek.
Polecamy serwis: Majątek