Wpływ ustanowienia rozdzielności majątkowej na stosunki majątkowe małżonków

Umowa majątkowa małżeńska zawarta przez małżonków może być w każdym czasie przez nich zmieniona albo rozwiązana. W razie jej rozwiązania w czasie trwania małżeństwa, powstaje między małżonkami wspólność ustawowa, chyba że małżonkowie postanowią inaczej.

Ustawowa wspólność majątkowa

W przypadku, gdy między małżonkami istnieje ustawowa wspólność majątkowa ich stosunki majątkowe podlegają następującym zasadom:

1. przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności przez oboje małżonków lub przez jednego z nich wchodzą do majątku wspólnego, chyba że zgodnie z wyraźnym przepisem prawa należą do majątku osobistego małżonka. Do majątku wspólnego należą w szczególności pobrane wynagrodzenia za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków, dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków oraz środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków. Natomiast do majątku osobistego każdego z małżonków należą przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej, przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił, oraz przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego oraz inne przedmioty majątkowe wymienione w art. 33 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego,
2. oboje małżonkowie maja równe udziały w majątku wspólnym, chyba że w umowie majątkowej małżeńskiej postanowią inaczej,
3. w czasie trwania wspólności żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku wspólnego ani rozporządzać lub zobowiązywać się do rozporządzania udziałem, który w razie ustania wspólności przypadnie mu w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku,
4. małżonkowie są zobowiązani współdziałać w zarządzie majątkiem wspólnym, w szczególności udzielać sobie wzajemnie informacji o stanie majątku wspólnego. Każdy z małżonków może samodzielnie zarządzać przedmiotami majątkowymi służącymi jemu do wykonywania zawodu lub prowadzenia działalności zarobkowej, a innymi przedmiotami majątkowymi wchodzącymi w skład majątku majątkiem wspólnego, tylko o tyle o ile drugi małżonek nie sprzeciwi się czynności zarządu zamierzonej przez jego małżonka – przy czym na dokonanie pewnych czynności zarządu wymagana jest wyraźna zgoda drugiego małżonka,
5. zgoda małżonka jest wymagana do dokonania czynności prawnych prowadzących do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia nieruchomości lub użytkowania wieczystego, jak również oddania nieruchomości do używania lub pobierania z niej pożytków, a ponadto do zbycia, odpłatnego nabycia lub obciążenia praw rzeczowych, których przedmiotem jest budynek lub lokal, przedsiębiorstwa, gospodarstwa rolnego oraz do dokonania darowizny z majątku wspólnego, z wyjątkiem drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych,
6. jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie za zgodą drugiego małżonka wierzyciel może żądać zaspokojenia także z majątku wspólnego,
7. jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie bez zgody drugiego małżonka albo zobowiązanie jednego z małżonków nie wynika z czynności prawnej wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, a jeżeli wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, także z przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa,
8. odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe podatnika pozostającego w związku małżeńskim obejmuje majątek osobisty podatnika oraz majątek wspólny podatnika i jego małżonka,
9. w razie ogłoszenia upadłości jednego z małżonków wspólność ustawowa między małżonkami ustaje z mocy prawa z dniem ogłoszenia upadłości, a majątek wspólny wchodzi do masy upadłości; małżonek upadłego może dochodzić w postępowaniu upadłościowym należności z tytułu udziału w majątku wspólnym, przy czym domniemywa się, że majątek wspólny powstały w okresie prowadzenia przedsiębiorstwa przez upadłego został nabyty ze środków pochodzących z dochodów tego przedsiębiorstwa.

Zobacz: Sprawy rodzinne

Rozdzielność majątkowa

Ustanowienie przez małżonków rozdzielności majątkowej w drodze zwarcia umowy majątkowej małżeńskiej wywołuje od daty zawarcia takiej umowy następujące skutki w ich stosunkach majątkowych:

1. małżonkowie nie mają majątku wspólnego lecz majątki osobiste; w skład majątku osobistego każdego z małżonków wchodzą: wszystkie przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności majątkowej oraz przedmioty nabyte w czasie wspólności majątkowej do jego majątku osobistego, udział wynoszący co do zasady jedną drugą części w dotychczasowym majątku wspólnym oraz wszystkie przedmioty majątkowe nabyte przez tego małżonka od daty zawarcia umowy wprowadzającej rozdzielność majątkową,
2. każdy z małżonków może żądać podziału ich dotychczasowego majątku wspólnego oraz rozporządzać lub zobowiązywać się do rozporządzania jego udziałem w poszczególnych przedmiotach należących do dotychczasowego majątku wspólnego,
3. w przypadku podziału majątku wspólnego każdy z małżonków jest obowiązany zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty, z wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych dokonanych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód oraz może żądać zwrotu wydatków i nakładów, które poczynił ze swojego majątku osobistego na majątek wspólny,
4. każdy z małżonków zarządza samodzielnie swoim majątkiem osobistym,
5. każdy z małżonków odpowiada za swoje zobowiązania podatkowe tylko swoim majątkiem osobistym,
6. w przypadku złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości małżonka dotychczasowy majątek wspólny małżonków nie wchodzi do masy upadłości ale dopiero po upływie dwóch lat licząc od daty zawarcia umowy wprowadzającej rozdzielność,
7. małżonek może powoływać się względem osób trzecich na umowę majątkową małżeńską, gdy jej zawarcie oraz rodzaj były tym osobom wiadome.

Należy zaznaczyć, że przyjęty przez małżonków ustrój rozdzielności majątkowej nie znosi praw i obowiązków wynikających z zasad obowiązujących w stosunkach rodzinnych, w szczególności rozstrzygania o istotnych sprawach rodziny, wzajemnej pomocy i współdziałania dla dobra rodziny.

Zobacz: Rozwody

Rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków

Obecnie, po zmianie Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego ustawą z dnia ustawą z dnia 17 czerwca 2004 roku ( Dz. U. Nr 162, poz. 1691) istnieje możliwość ustanowienia umową ustroju rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków.

Przez dorobek każdego z małżonków należy rozumieć wzrost wartości jego majątku osobistego powstały po zawarciu umowy wprowadzającej rozdzielność. Jeżeli małżonkowie nie postanowią inaczej w umowie majątkowej zasadą jest, że przy obliczaniu dorobków każdego z małżonków pomija się przedmioty majątkowe nabyte przed zawarciem umowy majątkowej, przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, przedmioty majątkowe wymienione w Art. 33 pkt 2, 5-7, 9, w tym wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lubianej działalności zarobkowej, oraz przedmioty nabyte w zamian za nie, natomiast dolicza się: wartość darowizn dokonanych przez jednego z małżonków, z wyłączeniem darowizn na rzecz wspólnych zstępnych małżonków oraz drobnych zwyczajowo przyjętych darowizn na rzecz innych osób, usług świadczonych osobiście przez jednego z małżonków na rzecz majątku drugiego małżonka oraz nakładów i wydatków na majątek jednego małżonka z majątku drugiego małżonka. Dorobek oblicza się według stanu majątku z chwili ustania rozdzielności majątkowej i według cen z chwili rozliczenia.

Zobacz: Małżeństwo

Zawarcie umowy majątkowej wprowadzającej w małżeństwie ustroju rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków wywołuje takie same skutki we wzajemnych stosunkach majątkowych małżonków jak w przypadku wprowadzenia przez nich zwykłej rozdzielności majątkowej, z tą różnicą, że po ustaniu rozdzielności majątkowej, na przykład w przypadku zmiany lub rozwiązania umowy majątkowej małżeńskiej, którą małżonkowie wprowadzili rozdzielność lub w przypadku ustania małżeństwa, małżonek, którego dorobek jest mniejszy niż dorobek drugiego małżonka, może żądać wyrównania dorobków przez zapłatę lub przeniesienie prawa. W razie śmierci jednego z małżonków, wyrównanie dorobków następuje między jego spadkobiercami a małżonkiem pozostałym przy życiu.

Jak widać z opisanych powyżej zasad podstawowe różnice w stosunkach majątkowych małżonków w ustroju wspólności majątkowej i w ustroju rozdzielności majątkowej małżeńskiej dotyczą zarządzania majątkiem przez małżonków oraz odpowiedzialności majątkowej małżonków za zaciągnięte zobowiązania. W przypadku prowadzenia przez któregokolwiek z małżonków działalności gospodarczej ustrój rozdzielności majątkowej pozwala na szybkie i samodzielne podejmowanie przez niego decyzji gospodarczych przy jednoczesnym ograniczeniu jego odpowiedzialności majątkowej z tytułu prowadzonej działalności do jego majątku osobistego. Możliwość wprowadzenia w małżeństwie ustroju rozdzielności z wyrównaniem dorobków pozwala natomiast zabezpieczyć interesy ekonomiczne małżonka, który z różnych powodów ma ograniczone lub pozbawiony jest w zupełności możliwości zarobkowania i w zasadzie zapewnia mu ochronę majątkową taką, jaka daje ustrój wspólności majątkowej.