Zgodnie z art. 52 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego na wniosek każdego z małżonków z ważnych powodów sąd może ustanowić rozdzielność majątkową. Powstaje ona na mocy orzeczenia sądu, z mocy prawa w razie ubezwłasnowolnienia oraz w wyniku ogłoszenia upadłości jednego z małżonków lub w skutek orzeczenia separacji. Przymusowa rozdzielność powstaje w dniu oznaczonym w wyroku sądu, który ją ustanowił. Jednakże sąd może ustanowić rozdzielność z datą wcześniejszą, jeżeli zostało udowodnione, że małżonkowie żyli oddzielnie. Podczas orzekania o przymusowej rozdzielności majątkowej sąd bierze pod uwagę przed wszystkim sprawy majątkowe, ponieważ osobiste relacje między małżonkami nie mogą przesądzać o zniesieniu wspólności majątkowej, gdyż motyw ten byłby nadto zbliżony do aspektów rozwodowych (wyr. SN II CKN 1070/98).
Z żądaniem ustanowienia rozdzielności majątkowej może wystąpić małżonek, prokurator bądź wierzyciel jednego z małżonków.
Przyczyny ustanowienia
Przymusowego ustroju małżeńskiego nie można ustanowić z powodu złej kondycji finansowej jednego lub obu małżonków. Zniesienie wspólności majątkowej następuje w drodze orzeczenia sądu na wniosek jednego z małżonków. Istotne jest, aby sąd ustalił czy istnieją ważne powody zniesienia i czy istniały wcześniej. Do ważnych powodów należy zaliczyć fakt, iż małżonkowie żyją oddzielnie w separacji faktycznej, jeden z nich trwoni majątek, popadł w alkoholizm lub narkomanię, brakuje przyczynienia się do zaspokojenia podstawowych potrzeb rodziny. W odniesieniu do separacji za ustanowieniem przymusowego ustroju majątkowego może wystąpić małżonek, który jest winny zaistniałej sytuacji. Zgodnie z art. 52 § 1a k.r.o. wierzyciel jednego z małżonków może żądać ustanowienia rozdzielności dla zaspokojenia swojej wierzytelności. Konieczne jest istnienie tytułu wykonawczego oraz dokonanie podziału majątku.
Zobacz: Małżeńskie ustroje majątkowe
Dopuszczalność intercyzy
Na mocy art. 52 § 3 k.r.o. ustanowienie rozdzielności majątkowej na wniosek jednego z małżonków nie uniemożliwia zawarcia przez małżonków majątkowej umowy małżeńskiej. Jeżeli jednak przymusowy ustrój małżeński został ustanowiony na żądanie wierzyciela to małżonkowie mogą zawrzeć umowę dopiero po dokonaniu podziału wspólnego majątku lub po uzyskaniu zabezpieczenia. Ponadto intercyzę jest dopuszczalna jeżeli wierzytelność została zaspokojona bądź po upływie trzech lat od ustanowienia rozdzielności przez sąd.
Skutki ustanowienia rozdzielności
Poprzez ustanowienie rozdzielności majątkowej ustaje wspólność majątkowa małżonków i od tego momentu do majątków odrębnych małżonków wchodzi udział w dotychczasowym majątku wspólnym. Jeżeli zatem na żądanie wierzyciela musi zostać dokonany podział majątku to w wyniku tego wierzyciel może żądać zaspokojenia wierzytelności z części podzielonego majątku przyznanego dłużnikowi.