Rozdzielność majątkowa w małżeństwie

Istnieją dwa rodzaje rozdzielności:

1. umowna
2. przymusowa

Praktyczny przewodnik po zmianach w VAT. Sprawdź!

Polecamy: Darowizny, testamenty, spadki (PDF)

Rozdzielność majątkowa umowna

1.    Rozdzielność majątkowa (zwykła)

Małżonkowie mogą na mocy umowy sporządzonej w formie aktu notarialnego ustanowić rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków. Każdy z małżonków oprócz majątku nabytego po zawarciu umowy, zachowuje również majątek nabyty przed zawarciem umowy. Majątek nabyty przed zawarciem umowy należy do majątku osobistego małżonka.

Do zawarcia intercyzy wymaga się:

1. aktu małżeństwa (jeśli strony są już małżeństwem),
2. pełnej zdolności do czynności prawnych obu stron,
3. zgodności stron co do ustanawianego rodzaju ustroju majątkowego.

Dla zawarcia umownej rozdzielności majątkowej nie jest konieczne jej uzasadnienie.

Zobacz również: Kiedy potrzebna intercyza?

Zmiana i rozwiązanie umowy

Umowę majątkową małżeńską można zmienić albo rozwiązać. Gdy rozwiązanie następuje w czasie trwania małżeństwa, powstaje między małżonkami wspólność ustawowa, chyba że strony postanowiły inaczej.

Pełnomocnik

Co istotne, intercyzę można zawrzeć przez pełnomocnika. Niezbędne jest zastosowanie w tym celu formy aktu notarialnego. Pełnomocnictwo powinno dokładnie określać postanowienia umowy, która ma być zawarta oraz osobę, z którą ma być zawarta.

Odrębny majątek

Po podpisaniu intercyzy każdy z małżonków samodzielnie i swobodnie pomnaża swój majątek oraz nim zarządza. Małżonek nie ma prawa sprzeciwiać się rozporządzeniom w stosunku do składników majątku odrębnego dokonywanym przez drugiego z małżonków. Nie ma także obowiązku informowania drugiego małżonka o stanie majątku, ani zaciągniętych zobowiązaniach.

To dobre rozwiązanie, gdy żona i mąż pracują zawodowo i mają porównywalne zarobki. W innym przypadku jedna strona zawsze będzie poszkodowana. Jeśli w konsekwencji tradycyjnego podziału ról żona nie pracuje zawodowo, wzbogacać będzie się jedynie mąż. Co stanie się dla niej szczególnie dotkliwe po ustaniu małżeństwa.

Brak majątku wspólnego

W rozdzielności majątkowej nie ma majątku wspólnego. Występują jedynie dwa odrębne majątki małżonków. Nie oznacza to, że małżonkowie nie mogą wspólnie nabywać praw na zasadzie współwłasności. Jest to możliwe i w takich sytuacjach stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego o współwłasności ułamkowej.

Polecamy: E - wydanie Dziennika Gazety Prawnej

Przed lub w trakcie trwania małżeństwa

Rozdzielność majątkowa może być ustanowiona przed zawarciem małżeństwa oraz w trakcie jego trwania. Jeśli rozdzielność powstaje w trakcie trwania małżeństwa, majątek wspólny przekształca się we współwłasność ułamkową. Natomiast udziały małżonków w majątku wspólnym zostają zaliczone na rzecz ich majątków osobistych.

Zadaj pytanie na FORUM

Umowa nie działa wstecz

Umowna rozdzielność ustawowa nie działa wstecz. Obowiązuje od chwili jej zawarcia albo od późniejszego terminu oznaczonego w umowie. Rozdzielność nie jest zatem skuteczna co do wierzytelności powstałych przed zawarciem umowy. Natomiast w stosunku do wierzytelności powstałych po jej zawarciu jest skuteczna tylko wtedy, gdy wierzyciel wiedział o jej zawarciu i rodzaju umowy.

Zgodnie z uchwałą Sadu Najwyższego nie stanowi przeszkody do nadania tytułowi egzekucyjnemu, wydanemu przeciwko osobie pozostającej w związku małżeńskim, klauzuli wykonalności także przeciwko jej małżonkowi, z ograniczeniem jednak jego odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością majątkową (art. 787 Kodeksu postępowania cywilnego) okoliczność, że po powstaniu wierzytelności małżonkowie umownie wyłączyli wspólność ustawową. Otrzymanie przez wierzyciela wiadomości o zawarciu umowy majątkowej i jej rodzaju umożliwia małżonkom skuteczne powoływanie się względem wierzyciela na wyłączenie tą umową wspólności ustawowej (art. 47 § 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego) wtedy, gdy otrzymał on taką wiadomość przed powstaniem wierzytelności (Uchwała SN z dnia 3 kwietnia 1980 r., sygn. III CZP 13/80).

Skuteczność umowy wobec osób trzecich

Małżonek może powoływać się względem osób trzecich na umowę tylko wtedy, gdy jej zawarcie oraz rodzaj były tym osobom wiadome. Jeśli osoby trzecie o tym nie wiedziały, przyjmuje się, że obowiązuje je stan ustawowego ustroju małżeńskiego (wspólność ustawowa).

2.    Rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków

Art. 512 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego przewiduje rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków.

Kiedy warto ustanowić rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków? Jeśli jedna osoba z małżonków przestała pracować zawodowo, a zajęła się domem i dziećmi, natomiast druga z nich pracuje i chce ustanowienia rozdzielności. Model ten w trakcie trwania małżeństwa nie różni się niczym od zwykłej rozdzielności. Dopiero z ustaniem małżeństwa osoba, której dorobek byłby niższy może żądać wyrównania dorobków.

Polecamy serwis: Małżeństwo

Dorobek

Co jest dorobkiem? Wzrost wartości majątku po zawarciu umowy majątkowej.

Redakcja poleca: Rozwód - opieka nad dziećmi, podział majątku

Jeżeli umowa majątkowa nie stanowi inaczej, przy obliczaniu dorobków pomija się:

1. przedmioty majątkowe nabyte przed zawarciem umowy majątkowej;
2. nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił, prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;
3. przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość;
4. wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;
5. prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy.

Przy obliczaniu dorobków pomija się także przedmioty nabyte w zamian za przedmioty wyliczone powyżej.

Natomiast należy doliczyć wartość:

1. darowizn dokonanych przez jednego z małżonków, z wyłączeniem darowizn na rzecz wspólnych zstępnych małżonków oraz drobnych zwyczajowo przyjętych darowizn na rzecz innych osób;
2. usług świadczonych osobiście przez jednego z małżonków na rzecz majątku drugiego małżonka;
3. nakładów i wydatków na majątek jednego małżonka z majątku drugiego małżonka.

Dorobek obliczany jest według stanu majątku z chwili ustania rozdzielności majątkowej i według cen z chwili rozliczenia.

Zobacz również: Kiedy zawrzeć umowę rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków?

Żądanie wyrównania dorobków

W przypadku ustania rozdzielności majątkowej małżonek, którego dorobek będzie niższy od dorobku drugiego małżonka, może żądać wyrównania dorobków przez zapłatę lub przeniesienie prawa.

Zgodnie z powyższym przesłankami skutecznego żądania są:

1. ustanie rozdzielności majątkowej
2. różnica w dorobkach małżonków (dorobek żądającego jest mniejszy).

Żądanie ulega przedawnieniu z upływem 10 lat od chwili ustania rozdzielności.

Wyrównanie dorobków następuje w dwóch trybach: sądowy (w razie braku porozumienia stron) i umowny.

Żądanie zmniejszenia obowiązku wyrównania dorobków

Każdy z małżonków z ważnych powodów może żądać zmniejszenia obowiązku wyrównania dorobków. Strony mogą się porozumieć co do sposobu lub wysokości wyrównania. W razie braku zgody rozstrzyga w tej kwestii sąd.

Wyrównanie dorobków po śmierci jednego z małżonków

Wyrównanie dorobku następuje także po śmierci jednego z małżonków. Dochodzi do wyrównania dorobków między spadkobiercami zmarłego i małżonkiem pozostałym przy życiu. W tej sytuacji możliwość wystąpienia spadkobierców z żądaniem zmniejszenia obowiązku wyrównania dorobków została ograniczona do trzech sytuacji:

1. spadkodawca wytoczył powództwo o unieważnienie małżeństwa;
2. spadkodawca wytoczył powództwo o rozwód;
3. spadkodawca wystąpił o orzeczenie separacji.

Polecamy: Przestępstwa podatkowe. Nowe kary i procedury

Rozdzielność majątkowa przymusowa

1.    Ustanowienie rozdzielności majątkowej na mocy orzeczenia sądu (przymusowy ustrój majątkowy)

Art. 52 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego reguluje tzw. przymusowy ustrój majątkowy. Każdy z małżonków może wystąpić do sądu z żądaniem ustanowienia rozdzielności majątkowej, ale tylko z ważnych powodów.

Ważne powody

Czym są ważne powody? Przyjęło się, że ważne powody to sytuacja, która wywołuje stan pociągający za sobą naruszenie lub poważne zagrożenie interesu majątkowego jednego z małżonków, zwykle także dobra rodziny.

Prokurator

Uprawnienie do żądania ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej małżonków przysługuje także prokuratorowi. Nie ma on jednak pozycji samodzielnej. Może wytoczyć powództwo jedynie na rzecz jednego z małżonków (art. 55-56 Kodeksu postępowania cywilnego).

Wierzyciel jednego z małżonków

Co istotne, z żądaniem może wystąpić również wierzyciel jednego z małżonków. Musi on jednak uprawdopodobnić, że zaspokojenie wierzytelności stwierdzonej tytułem wykonawczym wymaga dokonania podziału majątku wspólnego małżonków.

Powstanie rozdzielności

Rozdzielność majątkowa powstaje z dniem oznaczonym w wyroku. Wyjątkowo, można ustanowić rozdzielność z dniem wcześniejszym niż dzień wytoczenia powództwa. Dotyczy to szczególnie sytuacji życia małżonków w rozłączeniu.

Możliwość zawarcia umowy majątkowej

Pomimo sadowego ustanowienia rozdzielności małżeńskiej, można zawrzeć małżeńską umowę majątkową. W przypadku ustanowienia rozdzielności majątkowej na żądanie wierzyciela jednego z małżonków umowę majątkową małżeńską można zawrzeć po dokonaniu podziału majątku wspólnego lub po uzyskaniu przez wierzyciela zabezpieczenia, albo zaspokojenia wierzytelności, lub po upływie trzech lat od ustanowienia rozdzielności.

2.    Ustanowienie rozdzielności majątkowej z mocy prawa (przymusowy ustrój majątkowy)

Oprócz intercyzy i orzeczenia sądu, ustawa przewiduje ustanowienie rozdzielności z mocy prawa. Przesłankami powstania rozdzielności jest:

1. ubezwłasnowolnienie (częściowe i całkowite) jednego z małżonków,
2. ogłoszenie upadłości jednego z małżonków lub
3. orzeczenie separacji.

Powstanie rozdzielności

Rozdzielność majątkowa z mocy prawa powstaje z dniem uprawomocnienia się decyzji sądu.

Powstanie ustawowego ustroju majątkowego

Jeśli ubezwłasnowolnienie zostanie uchylone, postępowanie upadłościowe uchylone, umorzone lub ukończone, a separacja zniesiona, powstanie między małżonkami ustawowy ustrój majątkowy. W przypadku separacji występuje możliwość utrzymania rozdzielności majątkowej na zgodny wniosek małżonków. Gdy małżonkowie zgłoszą zgodny wniosek, sąd orzeka o utrzymaniu między małżonkami rozdzielności majątkowej.

Zobacz również serwis: Podział majątku

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 2012, poz. 788);

Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (ostatnia zmiana: Dz.U. z 2012 r., poz. 908).