Początkowo przedstawiciele władzy duchowej i świeckiej nadawali charakter urzędowy i publiczny zeznanym przed nimi czynnościom.
Najstarszy znany akt notarialny
Najstarszy z dotychczas znanych dokumentów sporządzonych w ten sposób to akt działu majątku spadkowego pomiędzy synami Adriana z Lubomirza zeznany w 1088 roku przed Sieciechem wojewodą krakowskim. Napisany na pergaminie i po łacinie. Akt został zeznany wobec czterech świadków, wobec spadkobierców i przy dwóch notariuszach, czyli pisarzach.
Jak widać z tego dawnego dokumentu, już wtedy notariusze współdziałali przy sporządzaniu aktów.
Niezależnie od władz świeckich funkcjonariuszami nadającymi charakter urzędowy dokumentom były w Polsce od najdawniejszych czasów osoby stanu duchownego, działające w imieniu cesarza (notariat cesarsko-niemiecki) i papieża (notariat apostolsko-papieski). Był to można powiedzieć właściwy notariat publiczny.
W okresie późniejszym wpływ na kreowanie notariuszy publicznych miała Akademia Zamoyska. Jednym z jej głównych założeń było kształcenie prawników w zakresie prawa rzymskiego i kanonicznego, oraz co było novum w dziedzinie prawa krajowego.
Zobacz: Początki notariatu na świecie
Zadania notariuszy
Zadania jakie wykonywali notariusze publiczni w Polsce miały bardzo zróżnicowany charakter. Wśród nich można wymienić:
- udział w przygotowywaniu aktów ustawodawczych czy dokumentów biskupich,
- opracowywanie wszystkich pism związanych z procesem sądowym,
- przyjmowanie od stron oświadczenia w sprawach niespornych.
Ta ostatnia kategoria to właściwe czynności notarialne. Notariusz w sposób jawny i nieprzymuszony odbierał zeznanie od stron oraz wpisywał je do akt, gdzie strony je podpisywały.
Regentura- notariat świecki
W XV wieku wprowadzono obowiązek wpisywania do akt sądów ziemskich wszystkich transakcji dotyczących nieruchomości. Rozpoczął się też rozwój polskiej hipoteki, a w 1588 roku wydany został nakaz wpisywania jej do ksiąg sądowych. Mniej więcej w tym samym czasie wyłoniła się tzw. regentura, zwana też rejenturą, czyli notariat świecki. Pierwsza wzmianka o rejencie w kancelarii grodzkiej pochodzi z 1601 roku.
Notariat papieski przetrwał w Polsce prawie do upadku dawnej Rzeczypospolitej, cesarsko-niemiecki zaś do połowy wieku XVI.
Zobacz serwis: Notariusz