Pierwszy krok w procedurze powołania rządu to desygnowanie premiera przez prezydenta. Prezydent Andrzeja Dudy zapowiedział wygłoszenie orędzia na ten temat w poniedziałek 6 listopada 2023 r. Jak będzie przebiegać proces formowania nowego rządu? Na czym polega „pierwszy krok”? Wyjaśniamy.
Szef Gabinetu Prezydenta Marcin Mastalerek poinformował w poniedziałek 6 listopada na portalu X (dawniej Twitter), że „po przeprowadzeniu konsultacji i głębokim zastanowieniu, Prezydent Andrzej Duda podjął już decyzję ws. tzw. pierwszego kroku”. „Decyzja jest ostateczna, więc ścigającym się na apele do Prezydenta polecam spokojne oglądanie wieczornego orędzia” – napisał Mastalerek.
- Prawo i Sprawiedliwość – 195 mandaty,
- Koalicja Obywatelska – 157 mandatów,
- Trzecia Droga – 65 mandatów,
- Nowa Lewica – 26 mandatów,
- Konfederacja – 18 mandatów.
Pierwszy krok należy do prezydenta
Konstytucja przewiduje, że prezydent desygnuje premiera, który proponuje skład Rady Ministrów. Prezydent powołuje prezesa Rady Ministrów wraz z pozostałymi członkami Rady Ministrów w ciągu 14 dni od dnia pierwszego posiedzenia Sejmu lub przyjęcia dymisji poprzedniej Rady Ministrów i odbiera przysięgę od członków nowo powołanej Rady Ministrów.
Prezydent Andrzej Duda poinformował, że terminem, który wstępnie zaplanował na pierwsze posiedzenie Sejmu X kadencji, jest poniedziałek 13 listopada 2023 r.
Nowo powołany premier w ciągu kolejnych dwóch tygodni ma obowiązek przedstawić Sejmowi program działania rządu z wnioskiem o udzielenie nowej Radzie Ministrów wotum zaufania. Takie wystąpienie premiera określa się zwyczajowo (nie jest to termin prawny) mianem exposé.
Wotum zaufania Sejm uchwala bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.
Drugi krok robi Sejm
Co jednak stanie się, jeśli do powołania rządu nie dojdzie w ciągu 14 dni od pierwszego posiedzenia Sejmu, lub – w przypadku, gdy rząd zostanie przez prezydenta powołany – Sejm nie udzieli nowemu gabinetowi wotum zaufania? Przepisy Konstytucji stanowią, że w takiej sytuacji inicjatywę formowania rządu przejmuje Sejm.
W ciągu kolejnych 14 dni Sejm może wybrać nowego premiera oraz proponowanych przez niego członków Rady Ministrów bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Tak wybraną Radę Ministrów powołuje prezydent i odbiera przysięgę od jej członków.
Trzeci krok – inicjatywę ma znów prezydent
Konstytucja przewiduje kolejny etap procedury formowania rządu – w przypadku, gdy Sejmowi nie uda się dokonać wyboru składu gabinetu w określonym przepisami terminie. Wówczas powołaniem rządu ponownie zajmie się prezydent.
Prezydent w ciągu kolejnym 14 dni powołuje prezesa Rady Ministrów i na jego wniosek pozostałych członków Rady Ministrów oraz odbiera od nich przysięgę. Następnie Sejm w ciągu 14 dni od dnia powołania Rady Ministrów przez Prezydenta udziela jej wotum zaufania, a przepisy Konstytucji nie przewidują exposé premiera.
Na tym etapie formowania rządu do udzielenia wotum zaufania rządowi wystarczy zwykła większość głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.
W razie nieudzielenia Radzie Ministrów wotum zaufania w trybie wskazanym powyżej, prezydent skraca kadencję Sejmu i zarządza wybory. Z przepisów Konstytucji wynika, że rozwiązanie Sejmu i rozpisanie nowych wyborów jest w takiej sytuacji obowiązkiem prezydenta.