RPO interweniuje w spawie nieogłoszenia w Dzienniku Ustaw wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 czerwca 2024 r., o sygn. akt SK 140/20, na podstawie którego nawet 200 tys. emerytów, którzy przed 6 czerwca 2012 r. przeszli na wcześniejszą emeryturę, a następnie – złożyli wniosek o emeryturę powszechną, która została im pomniejszona na podstawie art. 25 ust. 1b ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych – może teraz otrzymać od ZUS wyrównanie sięgające nawet 64 tys. zł. Emeryci nie mają jednak na co czekać – mogą dochodzić swoich praw już dzisiaj.
- Wyrok TK przełomowy dla niemal 200 tys. emerytów
- Wyrok nieopublikowany w Dzienniku Ustaw – ZUS nie chce go stosować, interweniuje RPO
- Emeryci objęci zakresem podmiotowym wyroku TK nie muszą jednak czekać na ogłoszenie wyroku w Dzienniku Ustaw
- Można czekać na zmianę przepisów, ale po co?
- Na jakie wyrównanie – w związku z wyrokiem TK – mogą liczyć emeryci?
Wyrok TK przełomowy dla niemal 200 tys. emerytów
O wyroku TK z 4 czerwca 2024 r. i wynikających z niego skutkach dla nawet 200 tys. emerytów można przeczytać więcej w poniższych artykułach:
W telegraficznym skrócie – na podstawie tego wyroku:
osoby, które pobierały wcześniejszą emeryturę na podstawie któregoś z przepisów wymienionych w art. 25 ust. 1b ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, tj. na podstawie przepisów: art. 46, 50, 50a, 50e lub 184, a także art. 88 lub art. 88a ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela i wniosek o ww. emeryturę złożyły przed 6 czerwca 2012 r. (tj. przed ogłoszeniem ustawy zmieniającej ustawę z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, wprowadzającej ww. przepis art. 25 ust. 1b ustawy)
i następnie
złożyły wniosek o emeryturę powszechną,
jak również
nie nabyły prawa do emerytury wynikającej z osiągnięcia wieku emerytalnego przed 1 stycznia 2013 r. – jak bowiem wskazał TK w uzasadnieniu wyroku „tylko w przypadku takich osób doszło bowiem do niekonstytucyjnego zastosowania skarżonej normy prawnej, co było związane z ich nieświadomością co do skutku podjętej decyzji”,
nie powinny mieć – z powodu przejścia na ww. wcześniejszą emeryturę – pomniejszanej wysokości emerytury powszechnej (tzn. podstawa obliczenia ich emerytury powszechnej, nie powinna być pomniejszana o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie zdrowotne).
Wyrok nieopublikowany w Dzienniku Ustaw – ZUS nie chce go stosować, interweniuje RPO
Zgodnie z art. 190 ust. 2 Konstytucji RP – orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, m.in. w sprawach zgodności ustaw z Konstytucją, podlegają niezwłocznemu ogłoszeniu w organie urzędowym, w którym akt normatywny był ogłoszony, a jeżeli akt nie był ogłoszony – w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski". Omawiany wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 czerwca 2024 r., sygn. akt SK 140/20 – jest wyrokiem, który dotyczy zgodności ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (a konkretniej jej art. 25 ust. 1b) z Konstytucją i jako taki – zgodnie z ww. przepisem – powinien zostać ogłoszony w Dzienniku Ustaw, czyli w organie urzędowym, w którym ogłoszona została ww. ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Do dnia dzisiejszego – ww. wyrok nie doczekał się jednak takiej publikacji. Jego treść dostępna jest wyłącznie na stronie internetowej Trybunału Konstytucyjnego (pod adresem: https://trybunal.gov.pl/sprawy-w-trybunale/art/obliczenie-naleznego-swiadczenia-emerytalnego-poprzez-pomniejszenie-emerytury-z-wieku-powszechnego-o-kwote-pobranych-wczesniej-emerytur) w publikowanym przez TK Zbiorze Urzędowym Orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego (seria A, z dnia 19 sierpnia 2024 r., poz. 67). Zbiór ten, nie jest jednak organem urzędowym, w którym została ogłoszona ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a zatem ww. publikacja – co nie ulega wątpliwości – nie czyni zadość wymogowi wynikającemu z art. 190 ust. 2 Konstytucji RP.
W związku z powyższym, ZUS – w piśmie do INFOR.PL – poinformował, iż każde pismo świadczeniobiorcy, z którego przynajmniej w sposób pośredni będzie wynikać, iż dotyczy ono żądania ponownego ustalenia wysokości emerytury z zastosowaniem wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 4 czerwca 2024 r., bez względu na sposób nazewnictwa tego pisma, tj. „skarga”, „wniosek”, „podanie” – zostanie przez organ rentowy zakwalifikowane jako skarga o wznowienie postępowania w trybie art. 145a k.p.a. i następnie – zostanie przez ZUS wydana decyzja o odmowie wznowienia postępowania, z uwagi na brak – w ocenie ZUS – podstawy prawnej wznowienia, spowodowanej brakiem publikacji wyroku Trybunału Konstytucyjnego w Dzienniku Ustaw. Poniżej fragment ww. stanowiska ZUS:
„Z uwagi na to, że ww. wyrok TK nie został dotychczas ogłoszony w Dzienniku Ustaw, brak jest podstaw do wznowienia postępowania w sprawie emerytury obliczonej z zastosowaniem art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej, zakończonego decyzją ostateczną. W związku z powyższym, w razie złożenia skargi o wznowienie tego postępowania, organ rentowy wyda decyzję o odmowie wznowienia postępowania, z uwagi na brak podstawy prawnej wznowienia. Od tej decyzji świadczeniobiorcy przysługuje odwołanie do sądu powszechnego.”
Z pełną treścią powyższego stanowiska ZUS, można zapoznać się w poniższym artykule:
W powyższej sprawie – w związku z wpływem licznych wniosków osób, które nie mogą skorzystać z rozstrzygnięcia TK – w dniu 21 października br. zainterweniował Rzecznik Praw Obywatelskich. Zwrócił się on do Prezesa Rady Ministrów, do zakresu odpowiedzialności którego, należy wydawanie Dziennika Ustaw, przy pomocy Rządowego Centrum Legislacji – o wyjaśnienie podstaw faktycznych i prawnych wstrzymywania ogłoszenia wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 4 czerwca 2024 r., sygn. akt SK 140/20.
Emeryci objęci zakresem podmiotowym wyroku TK nie muszą jednak czekać na ogłoszenie wyroku w Dzienniku Ustaw
Pomimo, że – co do zasady – aby omawiany wyrok Trybunału Konstytucyjnego wszedł w życie, wymagane jest jego ogłoszenie w Dzienniku Ustaw – jest sposób na to, aby emeryci objęci zakresem podmiotowym powyższego wyroku – już dzisiaj dochodzili swoich praw, nie czekając na ww. publikację. Zgodził się z tym również Sąd Okręgowy w Szczecinie, w jednej z pierwszych – wydanych w związku z ww. wyrokiem TK – spraw.
Już dzisiaj, osoby objęte zakresem podmiotowym omawianego wyroku TK, mogą wystąpić do ZUS z wnioskiem o wznowienie postępowania z mocy art. 190 ust. 4 Konstytucji RP, powołując się na wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 czerwca 2024 r., sygn. akt SK 140/20. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z Konstytucją aktu normatywnego, na podstawie którego została wydana ostateczna decyzja administracyjna – stanowi bowiem podstawę do wznowienia postępowania na zasadach i w trybie określonym w przepisach właściwych dla danego postępowania. W następstwie powyższego wniosku – zgodnie ze stanowiskiem przedstawionym przez ZUS – w związku z brakiem publikacji (na dzień dzisiejszy) ww. wyroku Trybunału Konstytucyjnego w Dzienniku Ustaw – organ wyda jednak decyzję o odmowie wznowienia postępowania. To jednak nie zamyka dalszej drogi odwoławczej, a wręcz ją „otwiera”, ponieważ od ww. decyzji ZUS o odmowie wznowienia postępowania – przysługiwać będzie odwołanie do sądu powszechnego, przed którym będzie można dochodzić swoich praw. I jak wynika z przywołanego poniżej wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie (o ile orzeczenie to podtrzyma również sąd wyższej instancji) – jest duża szansa na pozytywne rozpatrzenie sprawy dla emeryta.
Celem zawnioskowania do ZUS o wznowienie postępowania i następnie – złożenia odwołania do sądu od decyzji odmownej ZUS – warto skorzystać ze wzorów wniosków dostępnych w poniższym artykule:
Przed sądem powszechnym – pomimo braku publikacji wyroku TK w Dzienniku Ustaw – jest duża szansa na pozytywne rozstrzygnięcie dla emeryta. Dowodzi tego wyrok Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 3 lipca 2024 r., wydany w sprawie o sygn. akt VI U 528/24, w którym – uwzględniając wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 czerwca 2024 r., sygn. akt SK 140/20 – sąd zmienił zaskarżoną przez emeryta decyzję ZUS i nakazał organowi rentowemu ponowne obliczenie wysokości emerytury ubezpieczonego, z pominięciem przepisu art. 25 ust. 1b ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a zatem – bez pomniejszania podstawy obliczenia emerytury powszechnej o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie zdrowotne.
Dla Sądu Okręgowego w Szczecinie nie stanowił problemu brak publikacji wyroku TK w Dzienniku Ustaw, bowiem – jak stwierdził – „nieuprawnione zaniechanie władzy wykonawczej w publikacji przedmiotowego orzeczenia nie może wpływać na brak możliwości jego zastosowania” i dodał – „Jako, że wyroki trybunału Konstytucyjnego są ostateczne i powszechnie obowiązujące oraz, że sentencja przedmiotowego orzeczenia nie zawiera elementu intertemporalnego, przyjąć należy, że w stosunku do osób w takiej sytuacji faktycznej jak ubezpieczony przepis ten od początku jego obowiązywania był niezgodny z Konstytucją i jako taki nie powinien być zastosowany. (…) W konsekwencji Sąd Okręgowy, opierając się treść wymienionego wyroku oraz wyroku z dnia 6 marca 2019 roku dokonał wykładni konstytucyjnej (nie kontrolował konstytucyjności przepisu) przepisu art. 25 ust. 1b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, przyjmując, że nie może on mieć zastosowania w sytuacji faktycznej ubezpieczonego.
W konsekwencji, Sąd na mocy art. 477 14 § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że zobowiązał organ rentowy do ponownego obliczenia wysokości emerytury ubezpieczonego w wieku powszechnym z pominięciem przepisu art. 25 ustęp 1b ustawy z 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z FUS.”
Pozostaje liczyć, że sąd wyższej instancji nad Sądem Okręgowym w Szczecinie - utrzyma w mocy ww. orzeczenie. Jeżeli – w związku z interwencją RPO – omawiany wyrok TK finalnie doczeka się natomiast swojej publikacji w Dzienniku Ustaw, sprawa stanie się o tyle „prostsza”, że ZUS – w następstwie złożenia wniosku o wznowienie postępowania, nie powinien już wydawać decyzji odmownej, a przeliczyć emeryturę bez uwzględnienia niekonstytucyjnego art. 25 ust. 1b ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Powinna zatem wówczas „odpaść” konieczność dochodzenia praw przed sądem.
Można czekać na zmianę przepisów, ale po co?
Jeżeli jednak – z jakichś przyczyn – uprawniona do tego osoba, nie zdecyduje się na wznawianie postępowania przed ZUS – pozostaje jej jeszcze oczekiwać na zmianę ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, która powinna nastąpić na skutek omawianego wyroku TK z dnia 4 czerwca 2024 r., sygn. akt SK 140/20. W związku z ww. wyrokiem TK – ustawodawca – analogicznie jak po ww. wyroku Trybunału z dnia 6 marca 2019 r., w sprawie o sygn. akt P 20/16 – powinien uwzględnić odpowiednie regulacje w ustawie z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, które usystematyzują zasady ponownego ustalenia wysokości emerytury ubezpieczonych, których dotyczy wyrok. Na chwilę obecną, regulacje te nie zostały jednak wprowadzone.
Do niepozostawania bezczynnym i składania wniosków o wznowienie postępowania do ZUS zachęca jednak sam Trybunał w uzasadnieniu omawianego wyroku: „Trzeba podkreślić, że do czasu wprowadzenia ujednoliconych przepisów pozwalających dochodzenie praw na zasadzie analogicznej do osób objętych wyrokiem o sygn. P 20/16, osoby zyskujące uprawnienia w następstwie niniejszego wyroku mogą, w ocenie Trybunału, występować z wnioskami o wznowienie postępowania na zasadach ogólnych.”
Na jakie wyrównanie – w związku z wyrokiem TK – mogą liczyć emeryci?
Zgodnie z szacunkami przedstawionymi przez ZUS w piśmie z dnia 26 czerwca 2023 r., znak 992600.035.11.2023, skierowanym do Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej w sprawie toczącej się jeszcze wówczas przed Trybunałem sprawy o sygn. akt SK 140/20 – ZUS stwierdził, że „szacunkowa przeciętna miesięczna podwyższa świadczenia dla osób (tj. osób, które miały prawo do emerytury "wcześniejszej" przed 1 stycznia 2013, data przyznania im prawa do emerytury powszechnej przypada po 2012 r. oraz miały pomniejszaną podstawę obliczenia emerytury powszechnej) wynosi 1191 zł, a przeciętna kwota wyrównania – 64075 zł”.
Sprawdź >>> Dziennik Gazeta Prawna - subskrypcja cyfrowa
Podstawa prawna:
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 czerwca 2024 r., sygn. akt SK 140/20
Wyrok Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 3 lipca 2024 r., sygn. akt VI U 528/24
Ustawa z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1251)