Wotum zaufania to jeden z kluczowych instrumentów kontroli parlamentarnej nad władzą wykonawczą w polskim systemie politycznym. Mechanizm ten jest głęboko zakorzeniony w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
- W Sejmie [11.06.2025]: wotum zaufania – aspekty prawne
- Wotum zaufania – powoływanie Rady Ministrów
- Wotum zaufania w trakcie kadencji rządu
- Co w przypadku nieuzyskania wotum zaufania?
Wotum zaufania w polskim systemie konstytucyjnym pełni podwójną funkcję: kreacyjną – jako mechanizm powoływania Rady Ministrów, oraz kontrolną – jako narzędzie politycznej legitymizacji lub jej weryfikacji. W świetle przepisów konstytucyjnych można wyodrębnić kilka form i trybów wotum zaufania.
W Sejmie [11.06.2025]: wotum zaufania – aspekty prawne
11 czerwca 2025 r. o godz. 9:00 Sejm wznowił obrady. Obrady rozpoczęły się od wniosku Prezesa Rady Ministrów o wyrażenie przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej wotum zaufania Radzie Ministrów.
Wotum zaufania – powoływanie Rady Ministrów
Pierwszym z nich jest inicjatywa prezydenta. Zgodnie z art. 154 Konstytucji, to właśnie on desygnuje prezesa Rady Ministrów, a prezes proponuje skład Rady Ministrów. Po powołaniu rządu przez Prezydenta, nowy premier w ciągu 14 dni musi przedstawić Sejmowi program działania i wystąpić o wotum zaufania. Aby je uzyskać, potrzebna jest bezwzględna większość głosów, przy obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.
Kolejnym z nich jest inicjatywa Sejmu. W przypadku, gdy w pierwszym trybie nie dojdzie do powołania rządu lub nie uzyska on wotum zaufania, Sejm przejmuje inicjatywę. Sejm w ciągu 14 dni od dnia pierwszego posiedzenia Sejmu lub przyjęcia dymisji poprzedniej Rady Ministrów wybiera prezesa Rady Ministrów, a także skład Rady Ministrów. Taki rząd również musi uzyskać bezwzględną większość przy obecności co najmniej połowy posłów. Prezydent jest wtedy zobowiązany do powołania wskazanego składu.
Art. 154. [Tryb powołania Rady Ministrów]
1. Prezydent Rzeczypospolitej desygnuje Prezesa Rady Ministrów, który proponuje skład Rady Ministrów. Prezydent Rzeczypospolitej powołuje Prezesa Rady Ministrów wraz z pozostałymi członkami Rady Ministrów w ciągu 14 dni od dnia pierwszego posiedzenia Sejmu lub przyjęcia dymisji poprzedniej Rady Ministrów i odbiera przysięgę od członków nowo powołanej Rady Ministrów.
2. Prezes Rady Ministrów, w ciągu 14 dni od dnia powołania przez Prezydenta Rzeczypospolitej, przedstawia Sejmowi program działania Rady Ministrów z wnioskiem o udzielenie jej wotum zaufania. Wotum zaufania Sejm uchwala bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.
3. W razie niepowołania Rady Ministrów w trybie ust. 1 lub nieudzielenia jej wotum zaufania w trybie ust. 2 Sejm w ciągu 14 dni od upływu terminów określonych w ust. 1 lub ust. 2 wybiera Prezesa Rady Ministrów oraz proponowanych przez niego członków Rady Ministrów bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Prezydent Rzeczypospolitej powołuje tak wybraną Radę Ministrów i odbiera przysięgę od jej członków.
Trzecim trybem powołania Rady Ministrów jest rezerwowy tryb powołania Rady Ministrów, tzw. rezerwowy tryb prezydencki. W przypadku, gdy także Sejm nie zdoła powołać rządu, Prezydent samodzielnie powołuje Prezesa Rady Ministrów i jego gabinet. Sejm ma wówczas 14 dni na udzielenie wotum zaufania, ale tym razem już zwykłą większością głosów przy kworum 50 proc.. Jeśli się to nie uda – Prezydent musi skrócić kadencję Sejmu i zarządzić wybory przedterminowe.
Art. 155. [Rezerwowy tryb powołania Rady Ministrów]
1. W razie niepowołania Rady Ministrów w trybie art. 154 ust. 3 Prezydent Rzeczypospolitej w ciągu 14 dni powołuje Prezesa Rady Ministrów i na jego wniosek pozostałych członków Rady Ministrów oraz odbiera od nich przysięgę. Sejm w ciągu 14 dni od dnia powołania Rady Ministrów przez Prezydenta Rzeczypospolitej udziela jej wotum zaufania większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.
2. W razie nieudzielenia Radzie Ministrów wotum zaufania w trybie określonym w ust. 1, Prezydent Rzeczypospolitej skraca kadencję Sejmu i zarządza wybory.
Wotum zaufania w trakcie kadencji rządu
Zgodnie z art. 160 konstytucji, istnieje także możliwość uzyskania wotum zaufania przez Radę Ministrów w trakcie jej urzędowania. Z inicjatywą może wystąpić wyłącznie Prezes Rady Ministrów. Wniosek ten ma przede wszystkim charakter polityczny – służy potwierdzeniu poparcia dla działań rządu lub może stanowić reakcję na kryzys polityczny czy narastającą presję społeczną. Do udzielenia wotum zaufania w tym przypadku wystarcza zwykła większość głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. W przypadku, gdy premier nie uzyska poparcia Sejmu dla wniosku o udzielenie wotum zaufania, będzie usiał złożyć dymisję na ręce prezydenta. W związku z tym, że w Sejmie zasiada 460 posłów, w głosowaniu musi wziąć udział co najmniej 230 z nich.
Art. 160. [Wotum zaufania dla Rady Ministrów]
Prezes Rady Ministrów może zwrócić się do Sejmu o wyrażenie Radzie Ministrów wotum zaufania. Udzielenie wotum zaufania Radzie Ministrów następuje większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.
Co w przypadku nieuzyskania wotum zaufania?
Na to pytanie także znajdziemy odpowiedź w Konstytucji. Określa je art. 162. W przypadku:
- pierwszego powołania rządu po wyborach, brak wotum zaufania oznacza przejście do kolejnego etapu konstytucyjnej procedury,
- wniosku w trakcie kadencji (art. 160) – Prezes Rady Ministrów składa dymisję,
- innych przypadków, jak np. rezygnacja Premiera lub wotum nieufności (inny mechanizm), także skutkują koniecznością złożenia dymisji całej Rady Ministrów.
Należy pamiętać, że prezydent RP, przyjmując dymisję Rady Ministrów, powierza jej dalsze sprawowanie obowiązków do czasu powołania nowej Rady Ministrów, co gwarantuje ciągłość władzy wykonawczej.
Art. 162. [Dymisja Rady Ministrów]
1. Prezes Rady Ministrów składa dymisję Rady Ministrów na pierwszym posiedzeniu nowo wybranego Sejmu.
2. Prezes Rady Ministrów składa dymisję Rady Ministrów również w razie:
1) nieuchwalenia przez Sejm wotum zaufania dla Rady Ministrów,
2) wyrażenia Radzie Ministrów wotum nieufności,
3) rezygnacji Prezesa Rady Ministrów.
3. Prezydent Rzeczypospolitej, przyjmując dymisję Rady Ministrów, powierza jej dalsze sprawowanie obowiązków do czasu powołania nowej Rady Ministrów.
4. Prezydent Rzeczypospolitej, w przypadku określonym w ust. 2 pkt 3, może odmówić przyjęcia dymisji Rady Ministrów.