Zgodnie z najnowszymi wyjaśnieniami Państwowej Inspekcji Pracy, pracownicy mają możliwość skorzystania z różnych form usprawiedliwionej nieobecności w pracy, jeśli pojawi się potrzeba nagłego wyjścia. Takie prawo przysługuje w trzech przypadkach: zwolnienia z powodu siły wyższej, urlopu opiekuńczego oraz opieki nad dzieckiem.
- Opieka nad dzieckiem – dla rodziców dzieci do 14. roku życia
- Urlop opiekuńczy – gdy potrzebna jest opieka nad bliskim
- Nieprzenoszalność uprawnień i roczny limit
Choć cel wydaje się podobny – szybkie opuszczenie pracy – każde z tych uprawnień regulowane jest odrębnymi przepisami, a ich zasady są odmienne. Łącznie można uzyskać do dziewięciu dni wolnych w roku. Jak wyjaśnia PIP, przypadki nagłe i nieprzewidziane – np. choroba członka rodziny lub nagły wypadek – mogą uzasadniać skorzystanie ze zwolnienia z pracy z tytułu siły wyższej. Taką możliwość przewiduje art. 148¹ Kodeksu pracy.
„Nie na każde wyjście z pracy można wziąć tzw. zwolnienie z powodu siły wyższej. Pracownik może z niego skorzystać, jeżeli zdarzenie jest nagłe, nie dało się go przewidzieć i na które nie miał on żadnego wpływu ani nie mógł mu zapobiec. To może być zasłabnięcie żony w pracy czy groźny upadek dziecka podczas lekcji wychowania fizycznego” – przypomina Główny Inspektor Pracy, Marcin Stanecki.
Zwolnienie to przysługuje w wymiarze dwóch dni lub 16 godzin w ciągu roku. O tym, czy pracownik wykorzystuje to uprawnienie w dniach, czy godzinach, decyduje pierwszy złożony wniosek w danym roku. Gdy raz zostanie wybrana forma – np. dni – nie można jej już zmienić w późniejszych wnioskach.
Jeśli pracownik zatrudniony jest na część etatu, wymiar godzinowy zwolnienia obliczany jest proporcjonalnie. Złożenie wniosku może odbyć się w dowolnej formie – ustnie, telefonicznie, mailowo czy przez SMS. Co ważne, pracownik nie musi przedstawiać żadnych dokumentów potwierdzających powód absencji.
PIP podkreśla: „Pracodawca nie może tego od niego wymagać”. Wynagrodzenie w czasie tego zwolnienia wynosi 50% normalnej stawki.
Opieka nad dzieckiem – dla rodziców dzieci do 14. roku życia
Osoby wychowujące dziecko w wieku do 14 lat mogą ubiegać się o zwolnienie na opiekę nad dzieckiem – przewidziane w art. 188 Kodeksu pracy. Również w tym przypadku pracownik decyduje, czy skorzysta z dwóch dni wolnych, czy 16 godzin – i wybór ten wiąże na cały rok.
To uprawnienie nie zwiększa się wraz z liczbą dzieci – bez względu na to, ile potomstwa wychowuje pracownik, przysługują mu maksymalnie dwa dni rocznie.
Jak wskazuje PIP, nawet jeśli oboje rodzice są zatrudnieni, nie mogą skorzystać z pełnego uprawnienia każdy z osobna:
„Art. 189¹ mówi, że jeśli oboje rodzice lub opiekunowie dziecka/dzieci są zatrudnieni, z opieki może korzystać tylko jedno z nich. Nie oznacza to co prawda, że rodzice nie mogą rozdysponować między siebie tego zwolnienia – mogą oni bowiem zdecydować, że każde z nich skorzysta z części tego uprawnienia (np. w wymiarze jednego dnia, byle nie w tym samym czasie). Jednak łącznie ich zwolnienie od pracy na opiekę nie może trwać dłużej niż 2 dni lub 16 godzin w danym roku” – podkreśla Inspekcja.
Za ten czas pracownik otrzymuje pełne wynagrodzenie.
Urlop opiekuńczy – gdy potrzebna jest opieka nad bliskim
Inną możliwością jest skorzystanie z urlopu opiekuńczego – zapisanego w art. 173¹ § 1 Kodeksu pracy. Przysługuje on pracownikowi, który musi osobiście zająć się członkiem rodziny lub osobą mieszkającą z nim we wspólnym gospodarstwie domowym, wymagającą znacznego wsparcia z powodu poważnych problemów zdrowotnych.
Zalicza się do nich: dziecko, rodziców, współmałżonka – ale też inne osoby mieszkające w tym samym domu.
Taki urlop nie jest płatny i przysługuje w wymiarze pięciu dni rocznie. Mimo że nie wiąże się z wynagrodzeniem, wliczany jest do stażu pracy, który ma wpływ na inne uprawnienia pracownicze.
Wniosek należy złożyć najpóźniej na jeden dzień przed planowanym rozpoczęciem urlopu – może być to dokument papierowy lub elektroniczny.
Nieprzenoszalność uprawnień i roczny limit
Zarówno urlop opiekuńczy, jak i zwolnienie z powodu siły wyższej oraz opieka nad dzieckiem przyznawane są w skali roku kalendarzowego. Jeśli nie zostaną wykorzystane w danym roku – przepadają. Nie można ich przenieść na kolejne lata.
W praktyce oznacza to, że pracownik, który spełnia warunki do skorzystania z każdego z trzech uprawnień, może liczyć na łącznie dziewięć dni wolnych rocznie, rozłożonych w zależności od potrzeb i sytuacji życiowej.