Ustawa o nieodpłatnej pomocy prawnej oraz edukacji prawnej funkcjonuje od 2016 r. Wtedy to uruchomiono pierwsze punkty bezpłatnego poradnictwa prawnego. Z tego rodzaju pomocy skorzystać mogły osoby fizyczne, którym sytuacja życiowa lub materialna nie pozwoliła na skorzystanie z profesjonalnej pomocy prawnej. Edukacja prawna z kolei miała zapewnić wszystkim osobom fizycznym dostęp do informacji prawnej.
Inicjatywa, choć z założenia bardzo szlachetna, nie do końca się sprawdziła. Z danych dotyczących funkcjonowania opisywanej ustawy w praktyce wynika, że w ciągu jednego dnia funkcjonowania nieodpłatnej pomocy prawnej udzielano średnio jednej porady na godzinę.
Więcej uprawnionych podmiotów - mniej ograniczeń przedmiotowych
Prezydent proponuje rozszerzenie katalogu osób uprawnionych do skorzystania z darmowej pomocy prawnej. Na skutek nowelizacji z darmowej pomocy skorzystają m.in. następujące osoby:
- których dochód w rodzinie na osobę, osiągnięty w okresie ostatnich 3 miesięcy poprzedzających zwrócenie się o udzielenie nieodpłatnej pomocy prawnej lub nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego, nie przekroczył 2000 zł (w przypadku osób prowadzących jednoosobowe gospodarstwo domowe – 3000 zł);
- które uzyskały decyzję o przyznaniu świadczenia na pierwsze dziecko;
- bezrobotne;
- niepełnosprawne;
- objęte kuratelą;
- objęte ustawą o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie;
- mające wizy repatriacyjne;
- pełniące funkcję rodziny zastępczej lub prowadzące rodzinny dom dziecka;
- osoby, które przez ostatnie 5 lat mieszkały poza granicami RP i wróciły do kraju z zamiarem stałego pobytu;
- które w roku poprzedzającym zwrócenie się o pomoc prawną, korzystały z pomocy na podstawie ustawy o pomocy społecznej, o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej.
Zwiększeniu liczby uprawnionych podmiotów towarzyszyć ma zmniejszenie liczby ograniczeń przedmiotowych. Jeżeli zmiany wejdą w życie to nieodpłatna pomoc prawna nie będzie obejmować tylko spraw ściśle związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, z wyjątkiem przygotowania do rozpoczęcia tej działalności.
Na chwilę obecną oprócz spraw ściśle związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, darmowe poradnictwo nie obejmuje spraw z zakresu prawa celnego, dewizowego i handlowego, oraz związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, z wyjątkiem przygotowania do rozpoczęcia tej działalności.
Poradnictwo obywatelskie
Projekt zakłada także możliwość korzystania z pomocy prawnej w formie bezpłatnego poradnictwa obywatelskiego. Ma to ułatwić, w szczególności osobom, które uzyskały poradę, zrozumienie skomplikowanego języka prawniczego, co pozwoli na pełne wykorzystanie pozyskanej wiedzy w praktyce.
Poradnictwem obywatelskim ma zająć się ok. ¼ wszystkich funkcjonujących w ramach systemu bezpłatnej pomocy i edukacji prawnej punktów.
Bezpłatna mediacja
W uzasadnieniu do projektu nowelizacji podkreślono istotną rolę alternatywnych metod rozstrzygania sporów. Wskazano także na fakt, że na chwilę obecną brak jest rozwiązań, które zapewniałyby dostęp do darmowej pomocy prawnej na etapie przedsądowym.
Właśnie, w celu naprawy takiego stanu rzeczy, Prezydent proponuje możliwość prowadzenia mediacji w formie nieodpłatnej pomocy prawnej. Ma to także przyczynić się do upowszechnienia mediacji jako alternatywnej metody rozwiązywania konfliktów.
Dyżur i specjalizacje
Samorządy lokalne mają uzyskać więcej możliwości, które pozwolą im dostosować oferowane usługi do potrzeb lokalnych. Ma temu posłużyć wprowadzenie dyżurów i możliwość przypisania specjalizacji.
Dyżur w punkcie pomocy prawnej ma trwać 4 godziny w ciągu dnia. Starosta, w porozumieniu z gminami, może przypisać danemu punktowi określoną specjalizację. To przypisanie polegać ma na wskazaniu dziedziny prawa lub problematyki nieodpłatnej pomocy prawnej, albo poprzez wskazanie grupy osób, do których w szczególności skierowana jest pomoc prawna, przykładowo dla ofiar przemocy domowej.
Opracowano na podstawie:
Ustawa z dnia 5 sierpnia 2015 r. o nieodpłatnej pomocy prawnej oraz edukacji prawnej (Dz.U. z 2015 r. poz. 1255 z późn. zm.)
Projekt ustawy o zmianie ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej oraz edukacji prawnej oraz niektórych innych ustaw wraz z uzasadnieniem.