10 wątpliwości wobec założeń do projektu ustawy naprawczej dla innych roczników – problem art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej. Rząd przedstawił założenia do projektu ustawy naprawczej, mającej na celu rozwiązanie problemu wcześniejszych emerytów, którzy zostali poszkodowani przez art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej. W artykule analizuję przedstawione przez rząd założenia w kontekście ustawy naprawczej dla rocznika 1953 oraz zapadających aktualnie wyroków sądów powszechnych.
Autor artykułu: dr Andrzej Hańderek, radca prawny (opr. redakcyjne Tomasz Król)
Z założeniami do projektu można zapoznać się tutaj:
https://www.gov.pl/web/premier/projekt-ustawy-o-ustalaniu-wysokosci-emerytur-z-funduszu-ubezpieczen-spolecznych-dla-osob-ktore-do-dnia-6-czerwca-2012-r-przeszly-na-emerytury-na-zasadach-obowiazujacych-osoby-urodzone-przed-1-stycznia-1949-r
Z przyszłej ustawy skorzystają tylko:
1) kobiety z roczników 1954-1959 oraz
2) mężczyzni z roczników 1949-1952 oraz 1954.
W wyroku TK z 4 czerwca 2024 r. nie ma takiego określenia osób poszkodowanych. Wyrok przyznał ochronę konstytucyjną osobom, które były na wcześniejszej emeryturze przed 1 stycznia 2013 roku. Wobec nich zastosowano art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej finalnie pomniejszając wartość emerytury w okresie sięgającym nawet 12 lat.
Nie ma wyrównania i odsetek
Pobieżna analiza (na analizę właściwą przyjdzie czas po opublikowaniu projektu ustawy) założeń do projektu ustawy budzi kilka zasadniczych wątpliwości, tj.:
- Projektodawca przywołując ustawę naprawczą dla rocznika 1953 pomija istotną jej część, która stanowiła o wyrównaniach dla poszkodowanych emerytów z tego rocznika. W projektowanej ustawy nie przewiduje się żadnego wyrównania ani przyznania odsetek.
TK oderwał krzywdy emerytów od daty urodzin. Specustawa jednak tylko dla roczników 1954-1959 (kobiety) i 1949-1952 oraz 1954 (mężczyźni)
- Projektowane zmiany mają dotyczyć wyłącznie kobiet z roczników 1954-1959 oraz mężczyzn z roczników 1949-1952 oraz 1954, w sytuacji gdy grupa poszkodowanych wcześniejszych emerytów jest znacznie większa i nie ma znaczenia rocznik poszkodowanego emeryta, a wyłącznie fakt, czy na wcześniejszą emeryturę przeszedł przed 1 stycznia 2013 roku, a powszechny wiek emerytalny osiągnął po 1 stycznia 2013 roku i w związku z tym, miał zastosowany mechanizm potrąceniowy z art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej.
Projektodawca wyklucza kobiety z roczników 1949-1952 pomimo, że w ich przypadku również doszło do naruszenia szeregu standardów konstytucyjnych, tj. zasady zaufania obywatela do państwa i prawa, zasady bezpieczeństwa prawnego, zasady ochrony praw słusznie nabytych, równości wobec prawa i niedyskryminacji, zasady państwa prawnego, zasady określoności ustawowej ingerencji w sferę konstytucyjnych wolności i praw jednostki.
Czy specustawa jest rzeczywiście potrzebna? Można znowelizować już obowiązujące przepisy
- Projektodawca wskazuje, iż brak jest możliwości osiągnięcia celów ustawy za pomocą innych środków niż proponowana ustawa, w sytuacji gdy rozwiązanie legislacyjne istnieje już obecnie w ustawie emerytalnej, tj. art. 194i oraz 194j. Wystarczy skorzystać z tych konstrukcji prawnych.
Co istotne, wskazana koncepcja nie jest niczym nowym, gdyż próba jej wdrożenia miała miejsce w 2020 roku. Senat przesłał wówczas do Sejmu senacki projekt ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (druk nr 647) https://www.sejm.gov.pl/Sejm9.nsf/druk.xsp?nr=647, który miał na celu poprawę sytuacji emerytów z „innych roczników” również poszkodowanych przez art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej, na wzór rozwiązania przewidzianego dla rocznika 1953.
Senat zaproponował, aby po art. 194j ustawy emerytalnej dodać art. 194k w brzmieniu:
„Art. 194k.1. Przepis art. 194i stosuje się także do innego ubezpieczonego niż ubezpieczony urodzony w 1953 r., jeżeli prawo do emerytury przed osiągnięciem wieku emerytalnego miał ustalone na podstawie wniosku złożonego przed dniem 1 stycznia 2013 r., a warunki do nabycia prawa do emerytury, o której mowa w art. 24, spełnił po dniu 31 grudnia 2012 r., o ile wniosek o przyznanie tej emerytury zgłosi w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym spełnił te warunki, a jeżeli warunki te spełnił przed dniem wejścia w życie ustawy z dnia … o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. poz. …) – w terminie 6 miesięcy od dnia jej wejścia w życie.
2. Przepisy art. 194j stosuje się także do innego ubezpieczonego niż ubezpieczony urodzony w 1953 r., jeżeli prawo do emerytury przed osiągnięciem wieku emerytalnego miał ustalone na podstawie wniosku złożonego przed dniem 1 stycznia 2013 r., a warunki do nabycia prawa do emerytury przyznanej na podstawie art. 24, spełnił po dniu 31 grudnia 2012 r.”.
Problem sztucznej kapitalizacji świadczenia
- Projektodawca wskazuje, że ustawa ma rozwiązać problem „efektu sztucznej kapitalizacji świadczenia”, w sytuacji gdy taki efekt funkcjonuje obecnie na gruncie innych przepisów ustawy emerytalnej i ustawodawcy taka sytuacja nie przeszkadza, tj. art. 194i, 194j, art. 26 c ustawy emerytalnej.
Nieuwzględnianie waloryzacji rocznych kapitału początkowego i składek w okresie pobierania emerytury wcześniejszej
- Projektodawca przewiduje wprowadzenie diametralnej zmiany zasad ustalenia emerytury w wieku powszechnym poprzez nieuwzględnianie waloryzacji rocznych kapitału początkowego i składek w okresie pobierania emerytury wcześniejszej do momentu osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego, co w znacząco niekorzystny sposób, wpłynie na ostateczną wysokość emerytury.
Średnia dalsza długość życia - niekorzystnie przeliczana
- Projektodawca przewiduje wprowadzenie diametralnej zmiany zasad ustalenia emerytury w wieku powszechnym dla osób, które pierwszy raz będą miały przyznaną emeryturę, tj. projektodawca chce, aby przyjąć fikcję prawną złożenia wniosku na dzień ukończenia powszechnego wieku emerytalnego. Taki zabieg legislacyjny będzie skrajnie niekorzystny dla tych osób, albowiem średnia dalsza długość życia, która jest elementem składowym sposobu obliczenia emerytury będzie wyższa, co przełoży się na niższą emeryturę.
Dlaczego tylko rocznik 1953 otrzymał tak korzystne zasady
- Projektodawca niejako „na siłę” chce udowodnić, że problem wcześniejszych emerytów z rocznika 1953 był odmienny, niż ten dotyczący „innych roczników”. Uważam, że wynika to z faktu, iż wobec emerytów z rocznika 1953 ustawodawca wprowadził bardzo korzystne regulacje (art. 194i oraz 194j ustawy emerytalnej), czego nie chce obecnie dokonać w przypadku „innych roczników”, a jednocześnie ma świadomość, że odmienna regulacja wprost naruszy wywodzoną z art. 32 Konstytucji RP zasadę równości, która znajduje swój bezpośredni wyraz w art. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, łącznie z możliwością dochodzenia roszczeń przez emerytów z tego tytułu.
Błędy redakcyjne w założeniach specustawy?
- Projektodawca nie ustrzegł się błędów redakcyjnych w opracowanym materiale, gdzie piszę, iż: „Natomiast ubezpieczeni, których dotyczą proponowane regulacje, pomimo że również w chwili ustalania prawa do emerytury powszechnej nie mieli świadomości konsekwencji jej pobierania dla wysokości ich emerytury powszechnej mieli znacznie więcej czasu na zapoznanie się z nowymi regulacjami prawnymi i przystosowanie się do nowej sytuacji”. Pogrubione sformułowanie „emerytury powszechnej” miało raczej dotyczyć emerytury wcześniejszej, w obecnym kształcie zdanie to jest bezsensowne.
Im art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej ten dłużej obowiązywał, tym zdaniem projektodawcy, głębokość naruszenia prawa jest mniejsza
- Projektodawca poszukując „na siłę” argumentów na rzecz tezy o odmiennej sytuacji rocznika 1953 wobec „innych roczników”, stworzył koncepcję „głębokości naruszenia”. Głębokość tę w ocenie projektodawcy powinno mierzyć się czasem obowiązywania niekonstytucyjnego art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej. Im artykuł ten dłużej obowiązywał, tym zdaniem projektodawcy, głębokość jest mniejsza. Trudno w jakikolwiek sposób skomentować tę koncepcję, jedynie co przychodzi mi do głowy, to pytanie, jaka będzie głębokość naruszenia projektowanej ustawy, albowiem jeżeli wejdzie w życie w zakładanym kształcie, to w mojej ocenie, ponownie naruszy prawa emerytów i to w sposób bardzo głęboki.
Pozostaje mieć nadzieję, że na etapie dalszego procesu legislacyjnego proponowane założenia zostaną poprawione.
Waloryzacja kapitału i składek, pomniejszenie podstawy obliczenia emerytury w wieku powszechnym, wyrównanie, odsetki
Poniżej przedstawiam zestawienie założeń do projektu ustawy względem ustawy naprawczej dla rocznika 1953 oraz orzecznictwa sądów powszechnych.
W zestawieniu analizie poddam 4 zagadnienia, tj.:
- waloryzacja kapitału i składek (skrót: WKS)
- zakres sumy kwot pobranych wcześniejszych emerytur, o jakie pomniejszono podstawę obliczenia emerytury w wieku powszechnym (skrót: Z);
- wyrównanie (skrót: W);
- odsetki (skrót: O).
Zagadnienie | Założenia do projektu | Ustawa naprawcza dla 1953 | Orzecznictwo sądów powszechnych |
WKS | Częściowy brak waloryzacji | Pełna waloryzacja | Pełna waloryzacja |
Z | Pełny zakres sumy kwot pobranych wcześniejszych emerytur | Pełny zakres sumy kwot pobranych wcześniejszych emerytur | Pełny lub częściowy zakres sumy kwot pobranych wcześniejszych emerytur |
W | Brak wyrównania | Wyrównanie od daty przyznania emerytury w wieku powszechnym | Wyrównanie w dwóch wariantach: - 3 lata wstecz od miesiąca złożenia wniosku o ponowne obliczenie emerytury - od miesiąca złożenia wniosku o ponowne obliczenie emerytury |
O | Brak | Brak | Brak odsetek lub odsetki od 4 lipca 2024 r., tj. 30 dni od wydania wyroku TK z 4 czerwca 2024 r. SK 140/20 |
Polecamy VAT 2025. Podatki część 2
Więcej informacji w temacie wyroku TK z dnia 4 czerwca 2024 r. sygn. akt SK 140/20, w tym propozycję wniosku o ponowne przeliczenie emerytury oraz propozycję odwołania od decyzji odmownej ZUS, można przeczytać na stronie kancelarii pod linkiem:
https://ahanderek.pl/temat-wczesniejsze-emerytury-sk-140-20.html