Co daje niepełnosprawność sprzężona? Chociaż większość osób, które cierpi na różnego rodzaju zaburzenia powiedziałoby raczej: co odbiera niepełnosprawność sprzężona? (sic!). Odbiera zdrowie i jakość życia, a czasami nawet samo życie. W artykule skupimy się omówieniu podstawowych pojęć i uprawnień, szczególnie dla dzieci, związanych z niepełnosprawnością sprzężoną. Zatem: co to jest niepełnosprawność sprzężona? Jakie to są niepełnosprawności sprzężone? Czy autyzm to niepełnosprawność sprzężoną? Kto orzeka o niepełnosprawności sprzężonej?
- Co to jest niepełnosprawność sprzężona?
- Jakie to są niepełnosprawności sprzężone?
- Przykłady rodziców opiekujących się dziećmi z niepełnosprawnością sprzężoną
- Jakie są przyczyny niepełnosprawności?
- Orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego a niepełnosprawność sprzężona
- Niepełnosprawność sprzężona - transport dla uczniów
- Niepełnosprawność sprzężona - co trzeba zmienić?
Co to jest niepełnosprawność sprzężona?
Niepełnosprawność sprzężona oznacza równoczesne występowanie u jednej osoby dwóch lub więcej rodzajów niepełnosprawności. Niepełnosprawność sprzężona może łączyć w sobie zarówno deficyty ruchowe, jak i sensoryczne czy poznawcze. Przykładowo:
- Dziecko z porażeniem mózgowym i upośledzeniem słuchu potrzebuje równoległej rehabilitacji ruchowej oraz nauki komunikacji alternatywnej.
- U osoby z zespołem Downa i zaburzeniem ze spektrum autyzmu pojawiają się zarówno trudności intelektualne, w tym ze wzrokiem czy słuchem jak i specyficzne wyzwania społeczne.
- Niepełnosprawność ruchowa (np. mózgowe porażenie dziecięce) połączona z niepełnosprawnością intelektualną.
- Oczywiście takie przykłady można mnożyć, w zależności od rodzaju danej niepełnosprawności.
Jakie to są niepełnosprawności sprzężone?
Istnieje legalna i prawna definicja ustawowa w zakresie nieruchomości sprzężonej, która jest wykorzystywana m.in. na potrzeby związane z edukacją. Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2025 r. poz. 619, 620, 622, dalej jako ustawa) określa co kryje się pod pojęciem niepełnosprawności sprzężonej.
Ustawa określa definicję. Ujmuje w słowniku o niepełnosprawnościach sprzężonych – należy przez to rozumieć występowanie u dziecka niesłyszącego lub słabosłyszącego, niewidomego lub słabowidzącego, z niepełnosprawnością ruchową, w tym z afazją, z niepełnosprawnością intelektualną albo z autyzmem, w tym z zespołem Aspergera, co najmniej jeszcze jednej z wymienionych niepełnosprawności.
Przykłady rodziców opiekujących się dziećmi z niepełnosprawnością sprzężoną
Rodzice dzieci z niepełnosprawnością sprzężoną często mierzą się z wieloma wizytami u specjalistów: neurolog pediatryczny, audiolog, psycholog, fizjoterapeuta, okulista, laryngolog. Muszą też liczyć się ze skomplikowanymi procedurami wnioskowania o świadczenia i turnusy rehabilitacyjne; brakiem jasnych ścieżek wsparcia w szkołach integracyjnych czy przedszkolach; trudnościami logistycznymi: transportem sprzętu ortopedycznego czy komunikacją niewerbalną. Wszystko to dzieje się równocześnie, potęgując poczucie frustracji i tzw. niemocy. Głosy matek są takie:
Kamila, mama Antosia (7 lat)
„Antoś od urodzenia ma mózgowe porażenie dziecięce i głębokie upośledzenie słuchu. Każdego dnia walczymy z rutyną ćwiczeń, dźwiękami, których on nie słyszy, i niewerbalnym wyrażaniem emocji. Czasem ból krzyży jest ogromny, ale nie taki jak jego ból – gdy widzę pierwszy uśmiech, wiem, że warto.”
Monika, mama Kasi (12 lat)
„Kasia ma zespół Downa i zaburzenia ze spektrum autyzmu oraz problemy ze wzrokiem. Szkoła dopuszcza ją do integracji, ale brakuje przygotowanych nauczycieli. Staram się uczyć ją komunikacji alternatywnej i jednocześnie domagać się dla niej dostępu do zajęć plastycznych czy sensorycznych. Uczymy się razem cierpliwości. Łatwo nie jest.".
Krystyna, mama Andrzeja (15 lat)
„Andrzej stracił wzrok w wyniku wrodzonej choroby i ma jednocześnie zaburzenia motoryki. Mierzy się też z zespołem Aspergera. Jego ruch jest bardzo ograniczony co do kończyn dolnych. Codziennie uczymy się czytać alfabetem Braille’a, a jednocześnie chodzimy na zajęcia z rehabilitantem. Czasem się złościmy, ale bardziej cieszymy z każdego kroku, nawet najmniejszego. Łatwo nie jest, tym bardziej, że państwo jedynie utrudnia i stawia kolejne bariery, a nie ułatwia.".
Jakie są przyczyny niepełnosprawności?
Symbol przyczyny niepełnosprawności oznacza się następująco:
- 01-U – upośledzenie umysłowe;
- 02-P – choroby psychiczne;
- 03-L – zaburzenia głosu, mowy i choroby słuchu;
- 04-O – choroby narządu wzroku;
- 05-R – upośledzenie narządu ruchu;
- 06-E – epilepsja;
- 07-S – choroby układu oddechowego i krążenia;
- 08-T – choroby układu pokarmowego;
- 09-M – choroby układu moczowo-płciowego;
- 10-N – choroby neurologiczne;
- 11-I – inne, w tym schorzenia: endokrynologiczne, metaboliczne, zaburzenia enzymatyczne, choroby zakaźne i odzwierzęce, zeszpecenia, choroby układu krwiotwórczego;
- 12-C – całościowe zaburzenia rozwojowe.
Orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego a niepełnosprawność sprzężona
Zgodnie z ustawą, prawo oświatowe, przepis art. 44zw odnosi się do niezwykle istotnej kwestii a mianowicie orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego. Uczeń posiadający orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydane ze względu na niepełnosprawność intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym lub niepełnosprawności sprzężone, gdy jedną z niepełnosprawności jest niepełnosprawność intelektualna w stopniu umiarkowanym lub znacznym, nie przystępuje do egzaminu ósmoklasisty. Uczeń posiadający orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydane ze względu na niepełnosprawności sprzężone inne niż wymienione wyżej może być zwolniony przez dyrektora okręgowej komisji egzaminacyjnej z obowiązku przystąpienia do egzaminu ósmoklasisty, na wniosek rodziców pozytywnie zaopiniowany przez dyrektora szkoły.
Tak więc, niepełnosprawność sprzężona ma złożony charakter, bo jej istota polega na występowaniu u dziecka co najmniej dwóch niepełnosprawności. Jest ona wówczas przesłanką do wydania przez zespół poradni psychologiczno-pedagogicznej orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego, które daje znacznie więcej ułatwień, niż przy standardowym nauczaniu.
Wydawaniem orzeczeń zajmują się zespoły działające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych, w tym publiczne poradnie specjalistyczne. Wnioskodawca może wnieść odwołanie do kuratora oświaty, za pośrednictwem zespołu, który wydał orzeczenie, w terminie 14 dni od dnia jego doręczenia. Kurator oświaty nie przeprowadza diagnozy dziecka, tylko w zależności od potrzeby, zasięga opinii psychologa, pedagoga, lekarza lub innego specjalisty. Diagnozę przeprowadza się w zespole orzekającym działającym w poradni pedagogiczno-psychologicznej i kurator oświaty nie przeprowadza takiej analizy (zob. wyrok WSA w Gliwicach z 2 grudnia 2019 r., sygn. akt III SA/Gl 884/19).
Inny sąd podkreśla, że orzeczenie wydaje się dla dzieci i uczniów niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie oraz zagrożonych niedostosowaniem społecznym, wymagających stosowania specjalnej organizacji nauki i metod pracy. W przypadku niepełnosprawności sprzężonej należy wskazać współistniejące niepełnosprawności (zob. wyrok Wojewódzkiego Sąd Administracyjnego w Warszawie z 21 marca 2017 r., sygn. akt V SA/Wa 949/16).
Niepełnosprawność sprzężona - transport dla uczniów
Jak stanowi prawo oświatowe, obowiązkiem gminy jest:
1) zapewnienie uczniom niepełnosprawnym, których kształcenie i wychowanie odbywa się na podstawie art. 127, bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu do najbliższej szkoły podstawowej, a uczniom z niepełnosprawnością ruchową, w tym z afazją, z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym – także do najbliższej szkoły ponadpodstawowej, do końca roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym uczeń kończy 21. rok życia;
2) zapewnienie dzieciom i młodzieży, o których mowa w art. 36 ust. 17, a także dzieciom i młodzieży z niepełnosprawnościami sprzężonymi, z których jedną z niepełnosprawności jest niepełnosprawność intelektualna, bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu do ośrodka rewalidacyjno-wychowawczego, do końca roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym kończą: a) 24. rok życia – w przypadku uczniów z niepełnosprawnościami sprzężonymi, z których jedną z niepełnosprawności jest niepełnosprawność intelektualna; b) 25. rok życia – w przypadku uczestników zajęć rewalidacyjno -wychowawczych.
Niepełnosprawność sprzężona - co trzeba zmienić?
Polski system wsparcia osób z niepełnosprawnością sprzężoną stopniowo się rozwija, ale wciąż brakuje:
- jednolitej ścieżki kompleksowej rehabilitacji osób z niepełnosprawnością sprzężoną;
- odformalizowanych świadczeń wspierających codzienne życie (np. asystenta rodziny);
- cyfrowych narzędzi usprawniających komunikację między opiekunami, terapeutami i szkołą;
- elastycznych programów edukacyjnych dostosowanych do wielowymiarowych potrzeb uczniów.
Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2025 r. poz. 619, 620, 622, dalej jako ustawa)