Zasiłki pogrzebowe przyznaje Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Ośrodki pomocy społecznej mogą wypłacać zasiłki celowe na m.in. na pokrycie kosztów pogrzebu. Uzyskanie takiego świadczenia zależy jednak od wielu czynników. Trwają też prace legislacyjne nad modyfikacją tych kryteriów.
Trudności w pokryciu kosztów pogrzebu
Sądy administracyjne w takich sprawach podkreślają, iż ustawa o pomocy społecznej nie przewiduje wprost obowiązku zwrotu poniesionych kosztów pogrzebu. Organ pomocy społecznej pokrywa takie koszty wyłącznie, gdy nie ma osób uprawnionych według ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych.
„W tym miejscu trzeba zauważyć, że wedle regulacji z art. 36 pkt 2 lit. f u.p.s., sprawienie pogrzebu jest świadczeniem niepieniężnym z pomocy społecznej. Obowiązek organizacji pochówku, w tym osób bezdomnych, jest zadaniem własnym gminy. Realizuje ona ten obowiązek, jeżeli z prawa do pochowania zmarłego nie korzystają krewni, małżonek ani powinowaci. Gminie przysługuje zwrot kosztów pogrzebu z zasiłku pogrzebowego, a jeżeli zasiłek ten się nie należy – z masy spadkowej (art. 96 ust. 3 u.p.s.). Postanowienia ustawy dotyczące obowiązku organizacji pogrzebu przez gminę należy interpretować zgodnie z zasadami i celami pomocy społecznej, zwłaszcza z uwzględnieniem zasady subsydiarności. Przyjmuje się, że gmina ma prawo sprawić pogrzeb tylko wtedy, gdy obowiązku tego nie może wykonać rodzina, ewentualnie, inna osoba, która się do tego dobrowolnie zobowiązała. Trudności finansowe rodziny nie przerzucają jej powinności wobec zmarłego na gminę. W takiej sytuacji rodzina może wystąpić z wnioskiem o zasiłek celowy (...).” – przypomniał Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu w wyroku z 19 czerwca 2024 r. (IV SA/Wr 653/23).
Zasiłek celowy również na koszty pogrzebu
Zasiłek celowy – zgodnie z ustawą o pomocy społecznej – może być przyznany w celu zaspokojenia niezbędnej potrzeby bytowej.
W szczególności zasiłek można przyznać na pokrycie części lub całości kosztów zakupu:
• żywności,
• leków,
• środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego,
• wyrobów medycznych i leczenia,
• ogrzewania, w tym opału,
• odzieży,
• niezbędnych przedmiotów użytku domowego,
• drobnych remontów i napraw w mieszkaniu,
• kosztów pogrzebu.
Świadczenia z pomocy społecznej co do zasady przyznawane są pod warunkiem spełniania kryterium dochodu. W 2025 r. kryteria te zostały podwyższone i aktualnie wynoszą 1010 zł dla osoby samotnie gospodarującej i 823 zł dla osoby w rodzinie. W szczególnie uzasadnionych przypadkach osobie albo rodzinie o dochodach przekraczających kryterium dochodowe może być przyznany specjalny zasiłek celowy.
Nawet jednak spełnienie kryterium dochodowego nie oznacza, że ośrodek pomocy społecznej wypłaci zasiłek. Przede wszystkim organy powinny opierać się na całokształcie danej sprawy. Bierze się tu pod uwagę zarówno potrzeby osoby wnioskującej o pomoc, jak i możliwości finansowe danej gminy. Każda sprawa rozpatrywana jest indywidualnie.
„W ocenie Sądu, skarżąca sprawiając pogrzeb bratankowi jako jego krewna, zrealizowała swoje uprawnienie wynikające z powołanego wyżej art. 10 u.o.c. i pokryła koszt tego pogrzebu mimo wiedzy, iż mogła go sprawić gmina na swój koszt. Fakt ten oznacza, że była w stanie z własnych środków zaspokoić zgłoszone we wniosku potrzeby. Jak wynika z brzmienia cyt. wyżej art. 39 u.p.s. zasiłek celowy jest świadczeniem, które ma umożliwić osobie wnioskującej o pomoc zaspokojenie niezbędnej potrzeby życiowej. Zasiłek celowy nie służy rekompensacie poniesionych przez stronę wydatków. Celem pomocy społecznej jest udzielanie wsparcia osobom rzeczywiście go potrzebującym i nie mogą z niego korzystać osoby, które mają możliwość zaspokojenia potrzeb życiowych. Pomoc społeczna nie ma charakteru stałego i nie źródłem stałego dochodu. Ma ona przejściowo stanowić rodzaj wsparcia w celu pokonania trudności życiowych beneficjentów” – uznał przykładowo WSA w Gliwicach (wyrok z 31 sierpnia 2022 r., II SA/Gl 639/22).
Co może się zmienić?
Przygotowany przez Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej projekt ma na celu uszczegółowienie przesłanki przyznawania obecnie funkcjonującego zasiłku celowego z pomocy społecznej z tytułu zdarzenia, jakim jest pogrzeb.
Jeśli te zmiany wejdą w życie, to zasiłek celowy będzie mógł być przyznawany:
• na pokrycie kosztów pogrzebu osobie, która pokryła koszty pogrzebu, jeśli po osobie zmarłej nie przysługuje zasiłek pogrzebowy
albo
• w przypadku gdy osoba, która pokryła koszty pogrzebu jest uprawniona do zasiłku pogrzebowego i poniosła w związku z pogrzebem nadzwyczajne, trudne do przewidzenia, niemożliwe do pokrycia z kwoty zasiłku pogrzebowego, koszty.
„Doświadczenie życiowe wskazuje, że niekiedy powstają nietypowe, trudne do przewidzenia koszty pogrzebu, które są niemożliwe do pokrycia z kwoty zasiłku pogrzebowego i innych źródeł przysługujących w związku ze śmiercią zmarłego (np. ze środków na rachunku oszczędnościowym zmarłego, ubezpieczenia). Można zaliczyć do nich choćby koszty transportu zwłok z odległego miejsca (np. z zagranicy, minimalny koszt z reguły wynosi ok. 6-7 tys. zł) czy dłuższego przechowywania zwłok w chłodni” – czytamy w uzasadnieniu do projektu nowelizacji o emeryturach i rentach z FUS.
Co istotne, taki zasiłek celowy przysługiwałby niezależnie od dochodu. Byłby jednak przyznawany pod warunkiem zwrotu części lub całości kwoty zasiłku:
• jeżeli po osobie zmarłej zostanie wypłacone świadczenie od innej instytucji, z wyłączeniem zasiłku pogrzebowego;
• z masy spadkowej.
Zgodnie z projektem zasiłek nie będzie przyznawany, jeżeli po osobie zmarłej wypłacono świadczenie od innej instytucji lub osoby (z wyłączeniem zasiłku pogrzebowego). Zmiany polegają też na podniesieniu do 7000 zł wysokości zasiłku pogrzebowego wypłacanego przez ZUS.
Aktualnie projekt nie wpłynął jeszcze do Sejmu, a jego kształt proponowanych rozwiązań może się zmienić. Nowe przepisy – poza określnymi wyjątkami – mają wejść w życie z dniem 1 stycznia 2026 r.
Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (j. t. Dz. U. z 2024 r., poz. 1283; ost. zm. Dz. U. z 2024 r., poz. 1572);
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 12 lipca 2024 r. w sprawie zweryfikowanych kryteriów dochodowych oraz kwot świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej (Dz. U. z 2024 r., poz. 1044).
Ustawa z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych ( j. t. Dz. U. z 2024 r., poz. 576);
Projekt ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (UA5)
Polecamy: Komplet Podatki 2025