Przepis regulujący zatrudnianie dzieci obowiązuje od dnia 1 maja, czyli od dnia przystąpienia Polski do Unii Europejskiej. Jest to zupełnie nowe rozwiązanie, nieznane dotychczas naszym przepisom. Wprowadzenie tej regulacji związane jest z dostosowaniem naszego ustawodawstwa pracy do standardów unijnych.
W art. 304 (5) Kodeksu pracy zostały uregulowane szczegółowe warunki i zasady wykonywania pracy lub innych zajęć zarobkowych przez osoby, które nie ukończyły 16. roku życia. Przepis ten dopuszcza wykonywanie pracy lub innych zajęć zarobkowych przez dziecko do ukończenia przez nie 16 roku życia wyłącznie na rzecz podmiotu prowadzącego działalność kulturalną, artystyczną, sportową lub reklamową, przy czym wymaga to uprzedniej zgody przedstawiciela ustawowego lub opiekuna tego dziecka, a także zezwolenia właściwego inspektora pracy.
Odpłatne wykonywanie przez dziecko „pracy lub innych zajęć zarobkowych" nie przesądza, że podstawą prawną zarobkowania jest stosunek pracy. Pamiętać należy, że zgodnie z ogólnymi wymogami prawa pracy zatrudnianie dzieci przed ukończeniem 16. roku życia (poza wyjątkami w celu przygotowania zawodowego) jest zabronione. Ustawodawca konsekwentnie unika użycia takich określeń jak "zatrudnienie", "pracownik", czy "pracodawca". Natomiast wykorzystywane są takie zwroty, jak "inne zajęcie zarobkowe", "podmiot prowadzący działalność". Regulacja ta ma pełnić funkcje ochronne wobec dzieci podejmujących się zajęć zarobkowych w oparciu o umowy cywilnoprawne. Jedynie posłużenie się przez ustawodawcę zwrotem "wykonywanie pracy lub innych zajęć zarobkowych" może prowadzić do wniosku, że ustawodawca dopuszcza możliwość nawiązania stosunku pracy z dzieckiem ("wykonywanie pracy"), a także zawarcia umowy cywilnoprawnej ("wykonywanie innych zajęć zarobkowych").
Zarobkowanie przez dzieci jest wyjątkowo dozwolone, jeżeli wykonywana praca jest wyłącznie na rzecz podmiotu prowadzącego działalność:
- kulturalną,
- artystyczną,
- sportową,
- reklamową.
Pracodawca zawierający umowę cywilnoprawną z dzieckiem musi pamiętać o wymogach ustanowionych przez prawo cywilne, a mianowicie osoba, która nie ukończyła 13 roku życia, nie ma zdolności do czynności prawnych. Oznacza to, że nie może samodzielnie zawrzeć umowy cywilnoprawnej. Może natomiast zrobić to za nią jej przedstawiciel ustawowy.
Cofnięcie zgody na wykonywanie pracy lub innych zajęć zarobkowych przez dziecko oznacza, że nie może ono dalej wykonywać czynności zgodnie z zawartą umową. Umowa łącząca dziecko i podmiot prowadzący działalność, o której mowa w art. 304(5) § 1 Kodeksu pracy może wówczas zostać rozwiązana przez każdą ze stron. Umowa o pracę zawarta przez osobę w wieku między 13 a 16 lat może zostać rozwiązana w trybie przewidzianym w art. 22 § 3 Kodeksu pracy. Ustawodawca nie przewidział wygaśnięcia stosunku pracy w sytuacji cofnięcia zgody inspektora pracy.
Zezwolenie na wykonywanie pracy przez dziecko
Przyszły pracodawca musi uzyskać zezwolenia właściwego inspektora pracy przed podjęciem działalności zarobkowej przez dziecko. Do wniosku na wykonywanie pracy lub innych zajęć zarobkowych należy dołączyć:
- pisemną zgodę rodziców lub opiekunów dziecka na wykonywanie przez nie pracy lub innych zajęć zarobkowych;
- opinię poradni psychologiczno-pedagogicznej dotyczącą braku przeciwwskazań do wykonywania przez dziecko tego typu zajęć;
- orzeczenie lekarza stwierdzające brak przeciwwskazań;
- opinię dyrektora szkoły, do której dziecko uczęszcza, dotyczącą możliwości wypełniania przez dziecko tego obowiązku w czasie wykonywania pracy lub podobnych zajęć.
Zezwolenie wydaje inspektor pracy właściwy ze względu na siedzibę pracodawcy, gdy wykonywanie pracy lub innych zajęć zarobkowych przez dziecko nie będzie powodowało zagrożenia dla jego życia lub zdrowia oraz rozwoju psychofizycznego takiej osoby, oraz gdy praca nie będzie zagrażać wypełnianiu obowiązku szkolnego przez dziecko.
Zezwolenie na wykonywanie pracy lub innych zajęć zarobkowych przez osobę, która nie ukończyła 16 roku życia, powinno zawierać w szczególności określenie:
- rodzaju pracy lub innych zajęć zarobkowych, które może wykonywać dziecko;
- dopuszczalnego okresu wykonywania przez dziecko tego typu obowiązków;
- dopuszczalnego dobowego wymiaru czasu pracy.
Inspektor pracy, po zapoznaniu się z wnioskiem pracodawcy oraz załączonymi do niego dokumentami, może wydać decyzję odmowną. Decyzja inspektora pracy nie jest decyzją ostateczną - przysługuje od niej odwołanie do okręgowego inspektora pracy. Decyzja tego organu zaś może zostać zaskarżona do sądu administracyjnego.
Przepisy przewidują możliwość cofnięcia wydanego zezwolenia:
- na wniosek rodzica lub opiekuna dziecka - w tej sytuacji inspektor nie może odmówić działania, nie bada także zasadności tego wniosku;
- z urzędu przez inspektora pracy - gdy w ramach prowadzonego nadzoru organ ten stwierdzi, ze warunki pracy dziecka nie odpowiadają warunkom określonym w wydanym zezwoleniu.
Podstawa prawna: Art. 304(5) Kodeksu pracy
Anna Jędrzejczak Radca prawny