Katalog dóbr osobistych, które pozostają pod ochroną prawa cywilnego, niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach, zawarty jest w art. 23 Kodeksu cywilnego. Należą do nich w szczególności: zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska. Nie jest to katalog zamknięty.
Obowiązek szanowania godności pracownika jest podstawowym obowiązkiem pracodawcy, gdyż stanowi on jedną z podstawowych zasad prawa pracy. Ochrona godności pracownika w stosunkach pracy oznacza przede wszystkim, że pracodawca ma obowiązek szanować poczucie wartości każdego pracownika. Zabronione jest więc poniżanie, szykanowanie, ośmieszanie pracownika nie tylko w relacjach pracodawca – pracownik, ale również w wobec innych zatrudnionych. Konkretyzacja zasady poszanowania godności pracownika znajduje odzwierciedlenie w przepisach dotyczących przeciwdziałania mobbingowi.
Jeżeli pracodawca narusza obowiązek szanowania godności pracownika w sposób ciężki, to pracownik może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia.
Pracownikowi, który udowodni że pracodawca naruszył jego dobra osobiste w sposób bezprawny, przysługują również określone uprawnienia cywilnoprawne.
Pracownik, który udowodni, że pracodawca w sposób bezprawny i zawiniony naruszył jego dobra osobiste, może żądać, aby dopełnił on czynności potrzebnych do usunięcia skutków tego naruszenia, w szczególności aby złożył oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie, np. odwołanie lub sprostowanie pewnego oświadczenia złożonego przez pracodawcę i przeproszenie poszkodowanego pracownika. Niezależnie od tego sąd może, na żądanie pracownika, przyznać mu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub zasądzić ją na wskazany przez niego cel społeczny. Te żądania nie są uzależnione od poniesienia przez pracownika szkody. Jeżeli pracownik wskutek naruszenia jego dobra osobistego poniósł nadto szkodę majątkową, to może żądać jej naprawienia za zasadach ogólnych.
Naruszeniem dóbr osobistych pracownika będzie ujawnienie przez pracodawcę bez zgody pracownika informacji na temat wysokości jego wynagrodzenia.
Nie stanowi natomiast naruszenia dóbr osobistych stosowanie w danym zakładzie, np. pracowni jubilerskiej przeszukania pracowników kończących pracę na danej zmianie. Jest to zgodne z prawem pod warunkiem, że pracownicy zostali uprzedzeni przez pracodawcę o stosowaniu tej kontroli, a pracodawca nie nadużywa tego uprawnienia, tzn. przeszukanie ma na celu zapobieganie wynoszeniu kamieni szlachetnych i jest stosowane do pracowników produkcyjnych mających bezpośredni kontakt z kamieniami. W związku z tym nie będzie uzasadnione stosowanie przeszukania, np. do pracowników działu administracyjnego.
Prawo do prywatności
Obowiązek szanowania dóbr osobistych pracownika obejmuje także jego prawo do prywatności. To prawo, z jednej strony, a uzasadnione potrzeby pracodawcy w zakresie nadzorowania (monitorowania) sposobu wykonywania pracy przez pracownika, z drugiej, wyznaczają granicę dozwolonych zachowań pracodawcy.
Tajemnica korespondencji jest dobrem osobistym adresata i podlega ochronie. Przyjąć należy, że ochronie tej podlega również korespondencja elektroniczna. Skoro adres rzeczywisty danego człowieka należy do danych osobowych, to w drodze analogii — ochronie tej podlega również korespondencja elektroniczna i adres e-mail. W związku z tym pracodawca ma obowiązek powstrzymać się od działań, które mogą ingerować w tę sferę prywatności pracownika i naruszać tajemnicę jego korespondencji - również tej elektronicznej.
Na tym tle w ostatnich latach pojawiło się szereg wątpliwości dotyczących prawa pracodawcy do kontroli poczty elektronicznej przychodzącej na adres e-mailowy pracownika.
Korespondencja dostarczona na firmowy adres e-maliowy pracownika jest korespondencją służbową związaną z działalnością pracodawcy, wobec czego ma on jako właściciel takiego adresu prawo wglądu do korespondencji. Sytuacja nie jest jednak jednoznaczna, gdy na adres firmowy pracownika przychodzą prywatne e-maile.
Pracownik jest zatrudniony na stanowisku pracy wyposażonym w firmowy komputer z dostępem do Internetu. Korespondencja elektroniczna odbywa się z firmowego adresu pracownika. Pracownik jednak często wykorzystuje służbową skrzynkę pocztową do wysyłania i odbierania prywatnych wiadomości. Podczas nieobecności pracownika pracodawca musiał przejrzeć skrzynkę pocztową pracownika w poszukiwaniu ważnych i potrzebnych danych o kliencie. Szukając firmowej wiadomości natknął się również na prywatne e-maile pracownika i je przeczytał. Dowiedział się z nich o prywatnym życiu pracownika, o jego planach matrymonialnych itp.
W tej sytuacji pracodawca złamał tajemnicę prywatnej korespondencji pracownika i naruszył jego dobro osobiste.
Aby uniknąć opisanej powyżej sytuacji pracodawca powinien wprowadzić zasady korzystania z sieci Internet w zakładzie pracy i poinformować pracowników, że firmowe skrzynki służą wyłącznie do korespondencji służbowej, a e-maile prywatne powinny być przesyłane na prywatny adres elektroniczny pracownika. Oznacza to, że w godzinach pracy pracownik - bez wiedzy i zgody pracodawcy — nie może pobierać do pamięci firmowego komputera prywatnych wiadomości.
Pracodawca ma prawo wprowadzić w umowie o pracę, regulaminie pracy lub innych regulacjach obowiązujących w zakładzie pracy zakaz używania do celów prywatnych firmowej poczty elektronicznej.
Anna Jędrzejczak Radca prawny