Wypowiedzenie zmieniające a porozumienie zmieniające
Słowem wstępu należy rozpocząć od wyjaśnienia trzech podstawowych pojęć: wypowiedzenie zmieniające, wypowiedzenie warunków płacy i pracy oraz porozumienie zmieniające. Pierwsze dwa pojęcia są tożsame i używa się ich zamiennie, zaś porozumienie zmieniające jest zupełnie innym pojęciem, które wyróżnia się swoimi cechami. Mówiąc najprościej wypowiedzenie zmieniające jest jednostronną wolą wyrażaną przez pracodawcę, zaś porozumienie zmieniające jest czynnością dwustronną, z którą może wystąpić zarówno pracownik jak i pracodawca. Dodatkowo wypowiedzenie zmieniające zawiera co do zasady mniej korzystne warunki niż obecnie obowiązujące, zaś porozumienie zmieniające jest z reguły korzystniejszą formą zmiany warunków płacy i pracy, chociaż i tutaj zdarzają się wyjątki. Jako przykład różnicy między wypowiedzeniem zmieniającym a porozumieniem można przytoczyć fragment postanowienia SN o sygn. I PK 123/18 z dnia 25 kwietnia 2019 roku, z którego wynika, że "mniej korzystne dla pracowników postanowienia zakładowego regulaminu płacowego wymagają dokonania indywidualnych wypowiedzeń zmieniających (art. 42 §1 k.p.) albo zawarcia niebudzących wątpliwości porozumień zmieniających (art. 11 k.p. - tj. zasada swobodnego nawiązania stosunku pracy). Ustalenie sądu w kwestii uzyskania dorozumianej zgody pracownika na niekorzystne modyfikacje istotnych elementów indywidualnych umów o pracę jest możliwe, choć wymaga ujawnienia oraz wykazania istnienia takiej woli pracownika w sposób co najmniej dostateczny".
Polecamy: Kodeks pracy 2019. Praktyczny komentarz z przykładami + PDF
Podstawa prawna i orzecznictwo
Zagadnienie wypowiedzenia zmieniającego zostało uregulowane w art. 42 Kodeksu pracy (dalej: k.p.). Jego dokonanie następuje w momencie, gdy pracownikowi zaproponowano nowe warunki pracy lub płacy. Istotnym jest, aby warunki zostały wskazane na piśmie (§2 k.p.). Jednocześnie w przypadku wypowiedzenia warunków płacy lub pracy stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące wypowiedzenia umowy o pracę (§1 k.p.). Celem uzupełnienia należy zwrócić uwagę na wyrok SN o sygn. II PK 283/17 z dnia 12 lutego 2019 roku, w którym zwrócono uwagę, na fakt, iż "do wypowiedzeń zmieniających (art. 42 k.p.) dokonywanych wobec większej liczby pracowników stosuje się przepisy o zwolnieniach grupowych, gdy w wyniku tych wypowiedzeń u pracodawcy doszło do zwolnień w rozumieniu art. 1 ust. 1 akapit pierwszy lit. a) dyrektywy Rady nr 98/59/WE z dnia 20 lipca 1998 r. w sprawie zbliżania ustawodawstw Państw Członkowskich odnoszących się do zwolnień grupowych".
Ponieważ w praktyce zaproponowane wypowiedzenie zmieniające jest mniej korzystne dla pracownika, to ustawodawca pozostawił jego przyjęcie do decyzji pracownika. W rezultacie pracownik może zgodzić się na nowe warunki, które zaproponowano w wypowiedzeniu warunków płacy i pracy, ale może również odmówić przyjęcia zaproponowanych warunków i wówczas zgodnie z §3 k.p. umowa o pracę rozwiązuje się z upływem okresu dokonanego wypowiedzenia. W tym miejscu należy zwrócić szczególną uwagę, na dalszą część §3 k.p., albowiem w sytuacji, gdy pracownik przed upływem połowy okresu wypowiedzenia nie złoży oświadczenia o odmowie przyjęcia zaproponowanych warunków, uważa się, że wyraził zgodę na te warunki. Nadto pracodawca wypowiadając warunki pracy lub płacy powinien zawrzeć w wypowiedzeniu pouczenie w tej sprawie. W razie braku takiego pouczenia, pracownik może do końca okresu wypowiedzenia złożyć oświadczenie o odmowie przyjęcia zaproponowanych warunków. Istotna jest również forma poinformowania pracownika o jego prawach, gdyż nie powinna ona wprowadzać pracownika w błąd, a tym bardziej nie może ona być pewnego rodzaju szantażem czy wymuszeniem, co wynika z wyroku SN o sygn. II PK 342/17 z dnia 17 kwietnia 2019 roku, w którym zwrócono uwagę, iż "pracodawca dopuszcza się wobec pracownika „wymuszenia” jego zgody na przyjęcie zmiany warunków pracy, informując go, że odmowa może spowodować rozwiązanie umowy o pracę w trybie natychmiastowym (dyscyplinarnym). Ewentualna odmowa przyjęcia zmienionych warunków pracy nie może zostać uznana za ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych w rozumieniu art. 52 § 1 pkt 1 k.p.".
Wypowiedzenie zmieniające nie jest wymagane w razie powierzenia pracownikowi, w przypadkach uzasadnionych potrzebami pracodawcy, innej pracy niż określona w umowie o pracę na okres nieprzekraczający 3 miesięcy w roku kalendarzowym, jeżeli nie powoduje to obniżenia wynagrodzenia i odpowiada kwalifikacjom pracownika (§ 4 k.p.).
Specyfika wypowiedzenia zmieniającego jest widoczna również w odniesieniu do pracownika, któremu brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, jeżeli okres zatrudnienia umożliwia mu uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku, gdyż zgodnie z art. 43 k.p. takiemu pracownikowi również można wypowiedzieć warunki płacy i pracy, jeżeli jest to konieczne ze względu na wprowadzenie nowych zasad wynagradzania dotyczących ogółu pracowników zatrudnionych u danego pracodawcy lub ich grupy, do której pracownik należy bądź w sytuacji gdy stwierdzono orzeczeniem lekarskim utratę zdolności do wykonywania dotychczasowej pracy albo niezawinioną przez pracownika utratę uprawnień koniecznych do jej wykonywania.
Polecamy serwis: Praca