Praca może być świadczona zarówno na podstawie zatrudnienia pracowniczego (w ramach stosunku pracy) jak i zatrudnienia niepracowniczego (umowy cywilnoprawne np. umowa zlecenia, o dzieło itp.). To pracodawca i pracownik decydują z jakiej formy zatrudnienia skorzystać. Swoboda wyboru jest jednak ograniczona, gdyż każda z form charakteryzuje się pewnymi cechami.
Zatem to nie nazwa zawartej umowy decyduje o charakterze zatrudnienia, a jej postanowienia określające cechy wykonywanej pracy. Istnieją swoiste cechy, które pozwalają na odróżnienie stosunku pracy od inny stosunków prawnych, na podstawie których świadczona jest praca.
Są to:
- osobiste świadczenie pracy,
- odpłatność pracy,
- podporządkowanie pracownika,
- ryzyka pracodawcy,
- ciągłość i powtarzalność pracy.
Zobacz: Umowa o pracę na czas nieokreślony
Osobiste świadczenie pracy oznacza, iż pracownik musi samodzielnie wykonywać pracę i nie może powierzyć wykonania swojej pracy komuś innemu.
Odpłatność pracy oznacza, iż pracodawca zobowiązany jest za wykonywaną pracę wypłacić wynagrodzenie, a pracownik nie może się go zrzec. Wynagrodzenie powinno odpowiadać rodzajowi, jakości i ilości świadczonej pracy. W razie braku określenia wysokości wynagrodzenia, pracownikowi przysługuje wynagrodzenie uznane za godziwe dla danego rodzaju pracy, ale nie niższe niż minimalne wynagrodzenie
Podporządkowanie pracownika przełożonemu oznacza, że pracownik wykonuje pracę na jego rzecz i pod jego kierownictwem, a więc jest zobowiązany do wykonywania jego poleceń.
Pojęcie wykonywania pracy pod kierownictwem pracodawcy jest elementem wyłącznie charakterystycznym dla stosunku pracy. W żadnej umowie cywilnoprawnej ten element nie występuje. Na to pojęcie składa się również oznaczenie przez pracodawcę miejsca i czasu wykonywania pracy
Zasada ryzyk pracodawcy, polega na tym, że to nie pracownik, a pracodawca ponosi ryzyko (niezawinionego) niepowodzenia wykonanej pracy. Pracownik jest jedynie zobowiązany do starannego wykonywania powierzonych mu zadań.
Ciągłość i powtarzalność pracy oznacza, że pracownik zobowiązany jest do wykonywania, a nie do jednorazowego wykonania pracy.
Zobacz serwis: Formy zatrudnienia
Jeśli dana umowa przewiduje wykonywanie pracy, która wykazuje powyższe cechy to jest to umowa o pracę, nawet jeśli jej tytuł mówi co innego np. umowa o dzieło. Kodeks pracy przewiduje taką regulację dla ochrony pracowników, z którymi pracodawcy podpisują fałszywie zatytułowane umowy w celu ominięcia często niewygodnych i nakładających zbyt wiele obowiązków przepisów kodeksu pracy.
Podstawa prawna: Art. 22 par. 2 Kodeksu pracy