Asystencja osobista ma umożliwić precyzyjne kierowanie usług do osób z niepełnosprawnościami, tak aby były one adekwatnie do potrzeb. Prace nad projektem nie zostały jednak jeszcze ukończone. Część proponowanych założeń budzi wątpliwości.
Osoba niepełnosprawna z asystentem?
Według projektu ustawy asystencja będzie polegała na indywidualnym wsparciu osób z niepełnosprawnościami w wykonywaniu codziennych czynności takich jak przykładowo robienie zakupów, mycie się, wyjście z domu, podawanie leków. Jak podkreślono w uzasadnieniu, istniejące do tej pory rozwiązania nie zapewniały trwałych warunków realizacji takiej usługi, ponieważ mają one charakter konkursowy lub tylko regionalny.
Przykładowe uwagi do projektu
W grudniu 2024 r. projekt ustawy został skierowany do uzgodnień, konsultacji i opiniowania. W przesłanych do Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej uwagach wątpliwości budzi zwłaszcza kryterium wieku i wymiar godzinowy pomocy.
Jak przypomina Rządowe Centrum Legislacji, liczba przysługujących godzin asystencji osobistej będzie miała wymiar miesięczny. Dla osób w wieku 18-65 lat minimalna liczba godzin asystencji będzie wynosiła 30, maksymalna – 240. Dla osób w wieku 13-18 lat minimalna liczba godzin asystencji będzie wynosiła 30, maksymalna – 80. „W konsekwencji wątpliwości budzi – w zakresie spełniania wymogu niedyskryminacji – wprowadzone kryterium godzinowe z podziałem na wiek, bowiem uzasadnienie projektu nie opisuje merytorycznych przesłanek przemawiających za powyższym rozróżnieniem, w kontekście potrzeby otrzymania wsparcia asystenta, sytuacji osoby w wieku poniżej 18 roku życia od osoby pełnoletniej.” – czytamy w piśmie z 3 stycznia 2025 r.
Rzecznik Praw Obywatelskich przekonuje, iż proponowana liczba godzin jest niewystarczająca. Marcin Wiącek podkreśla, iż część osób z niepełnosprawnością może wymagać wsparcia całodobowego, a projekt zakłada, iż średni czas usługi będzie wynosił ok. 8,5 godzin dziennie. Wątpliwości rzecznika budzi również fakt ustalania prawa do asystencji osobistej przez wojewódzkie zespoły ds. orzekania o niepełnosprawności, co spowoduje dodatkowe obciążenie wobec kumulacji obowiązków orzeczniczych. Jak podkreśla RPO, ograniczenie asystencji osobistej do osób, które nie ukończyły 65. roku życia opiera się zaś na stereotypowym założeniu, że osoby starsze nie pozostają w zatrudnieniu lub nie wracają na rynek pracy. Marcin Wiącek argumentuje, iż granica wieku nie może stanowić cezury dostępności usług asystenckich.
Podobnego zdania jest Marzena Okła-Drewnowicz, która wskazuje na fakt możliwości skorzystania w przyszłości z bonu senioralnego przez jedną z grup potrzebujących. W związku z tym konieczne jest zaprojektowanie wsparcia dla innych osób po 65. roku życia, np. w zakresie rozszerzenia usług opiekuńczych w miejscu zamieszkania. „Bez wprowadzenia takich rozwiązań należy rozważyć asystencję osobistą bez względu na wiek, szczególnie w obliczu potrzeb osób starszych w zakresie aktywizacji społeczno-zawodowej” – pisze Minister do Spraw Polityki Senioralnej.
Ministerstwo Finansów zwraca z kolei uwagę na możliwą kumulację świadczeń, ponieważ „projekt ustawy nie przewiduje utraty, zawieszenia, albo ograniczenia prawa do innych świadczeń w związku z nabyciem prawa do asystencji”. „Przedmiotowy projekt ustawy co do swojego celu pokrywa się z celem wprowadzonego świadczenia wspierającego. Jak podano w uzasadnieniu do ustawy o świadczeniu wspierającym celem świadczenia wspierającego jest udzielenie osobom z największymi trudnościami w samodzielnym funkcjonowaniu pomocy służącej częściowemu pokryciu wydatków związanych z zaspokojeniem szczególnych potrzeb życiowych tych osób. Świadczenie wspierające w odróżnieniu od świadczeń opiekuńczych przeznaczonych dla opiekuna osoby wymagającej opieki będzie świadczeniem kierowanym bezpośrednio do osoby z niepełnosprawnościami. Brak jest zatem uzasadnienia do tego aby osobom otrzymującym świadczenie wspierające przysługiwała jednocześnie asystencja osobista” – argumentuje resort finansów.
Najważniejsze założenia
Zgodnie z projektowanymi przepisami, wniosek o przydzielenie asystenta i korzystanie z jego usługi bezpłatnie będą mogli złożyć obywatele Polski lub cudzoziemcy legalnie mieszkający i przebywający na terenie kraju. Wsparcie ma być skierowane do osób, które ukończyły 18 rok życia do ukończenia 65. roku życia, i które w zakresie poziomu potrzeby wsparcia uzyskały co najmniej 80 punktów. Druga grupa to z kolei osoby, które ukończyły 13 rok życia do ukończenia 18. roku życia, i które posiadają orzeczenie o niepełnosprawności łącznie z określonymi wskazaniami (konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji) albo orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności.
Jeśli chodzi o poziom potrzeby wsparcia, to w pierwszym roku świadczenia asystencji osobistej przepisy będą wymagały co najmniej 90 punktów. W drugim i trzecim będzie to minimalnie odpowiednio 85 i 80 punktów. Warto pamiętać, iż ostateczny kształt ustawy może jeszcze ulec zmianie.
Projekt ustawy o asystencji osobistej osób z niepełnosprawnościami (UD168)
Polecamy: Komplet Podatki 2025