Rzecznik Praw Obywatelskich przedstawił Ministrowi Sprawiedliwości propozycję zmiany w Kodeksie karnym. Miałoby to wyeliminować wątpliwości interpretacyjne związane z przestępstwem niealimentacji.
Na czym polega przestępstwo niealimentacji?
Zgodnie z art. 209 § 1 Kodeksu karnego, kto uchyla się od wykonania obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową, jeżeli łączna wysokość powstałych wskutek tego zaległości stanowi równowartość co najmniej 3 świadczeń okresowych albo jeżeli opóźnienie zaległego świadczenia innego niż okresowe wynosi co najmniej 3 miesiące, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
Jednak sprawca takiego przestępstwa nie podlega karze, jeżeli nie później niż przed upływem 30 dni od dnia pierwszego przesłuchania w charakterze podejrzanego uiścił w całości zaległe alimenty. Stanowi o tym art. 209 § 4 k.k. I właśnie tego przepisu dotyczy propozycja RPO.
Wątpliwości RPO
Zdaniem rzecznika taka konstrukcja przepisu rodzi wątpliwości interpretacyjne. „Do mojego Biura wpływają postulaty od wnioskodawców wskazujące, że art. 209 § 4 k.k. w jego obecnej formie nie spełnia wymogów konstytucyjnej zasady równości oraz zasady ochrony interesów osób poszkodowanych, które mogą ponosić dodatkowe koszty wynikające z opóźnionych świadczeń, w tym odsetek. Wnioskodawcy zwracają uwagę, że osoby uprawnione, pozbawione regularnych alimentów, są niekiedy zmuszone do zaciągania kredytów, co generuje dodatkowe koszty, w tym w formie odsetek” – podkreśla Marcin Wiącek.
Jak przekonuje RPO, w procesie interpretacji można wyróżnić kilka konfiguracji, które wyjaśniają znaczenie „uiszczenia w całości”:
1. Tylko zaległe raty alimentacyjne objęte zarzutem – dotyczy jedynie kwot zaległych w okresie zarzutu,
2. Zaległe raty alimentacyjne oraz rata alimentacyjna wymagalna przed dniem wpłaty – obejmuje zarówno zaległości, jak i kolejne raty wymagalne przed dokonaniem zapłaty,
3. Zaległe raty alimentacyjne i odsetki od nich – interpretacja ta rozszerza pojęcie „w całości” o odsetki,
4. Zaległe raty alimentacyjne, nowe raty wymagalne, odsetki oraz koszty egzekucji – kompleksowa interpretacja obejmująca także koszty dodatkowe związane z nieterminową realizacją alimentów,
5. Zaległe raty alimentacyjne, nowe raty, odsetki, koszty egzekucyjne oraz pełna rekompensata szkód wynikających z opóźnień – wariant maksymalny, który zakłada pełne zaspokojenie wszystkich potencjalnych roszczeń pokrzywdzonego.
„Na podstawie dostępnej literatury przyjąć należy, że interpretacja zwrotu „całości zaległych alimentów” obejmuje swoim znaczenie sytuację określoną nr 2, czyli kwotę główną alimentów wskazaną w zarzucie oraz najwyżej ratę alimentacyjną, która stała się wymagalna przed dniem wpłaty, z wyłączeniem odsetek i innych świadczeń ubocznych” – pisze rzecznik.
Propozycja zmiany przepisów
I postuluje zmianę przepisu art. 209 k.k. w następującym kierunku:
„§ 4 Nie podlega karze sprawca przestępstwa określonego w § 1, który nie później niż przed upływem 30 dni od dnia pierwszego przesłuchania w charakterze podejrzanego zaspokoił w całości roszczenia pokrzywdzonego.
§ 5 Sąd odstępuje od wymierzenia kary, jeżeli nie później niż przed upływem 30 dni od dnia pierwszego przesłuchania w charakterze podejrzanego sprawca przestępstwa określonego w § 1a zaspokoił w całości roszczenia pokrzywdzonego, chyba że wina i społeczna szkodliwość czynu przemawiają przeciwko odstąpieniu od wymierzenia kary.
§ 6 Na wniosek pokrzywdzonego roszczenia, o których mowa w § 4 i 5, można ograniczyć tylko do całości zaległych alimentów”.
Zmiana ta – w opinii RPO - pozwoli wyeliminować wątpliwości interpretacyjne oraz zapewni jednolite stosowanie przepisu przez sądy, zabezpieczając interesy uprawnionych do alimentów i umożliwiając dłużnikom skorzystanie z klauzuli niekaralności.
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (j. t. Dz. U. z 2024 r., poz. 17; ost. zm. Dz. U. z 2024 r., poz. 1907)