Zabójstwo człowieka jest niewątpliwie czymś bardzo złym. Niezależnie od wyznawanego światopoglądu, religii jest to czyn naganny. Niektórzy wyrażają poglądy, zgodnie z którymi w niektórych uzasadnionych sytuacjach dopuszczalna powinna być eutanazja. Uważają, że tak naprawdę nie jest ona zabójstwem, ale ulgą w cierpieniach. Polskie prawo karne zabrania jednak dokonywania eutanazji.
- Pojęcie eutanazji
- Zabójstwo eutanatyczne w polskim prawie karnym
- Nadzwyczajne złagodzenie kary lub odstąpienie od jej wymierzenia
- Podsumowanie
Pojęcie eutanazji
Eutanazja jest bardzo kontrowersyjnym zagadnieniem. Ma ona swoich przeciwników oraz zwolenników. Na wstępie warto wyjaśnić to pojęcie. Najogólniej ujmując ten termin, odnosi się on do skrócenia życia osoby chorej, cierpiącej na żądanie tej osoby lub jej rodziny. Wyróżniamy różne rodzaje eutanazji, przede wszystkim:
- eutanazję bierną (ortotanazję) – polegającą na podjęciu decyzji o zaprzestaniu dalszego leczenia osoby chorej, która jest w bardzo ciężkim stanie (dotyczy to wyłącznie takiego leczenia, które nie zmierza do wyleczenia, ale tylko do podtrzymywania życia chorego);
- eutanazję czynną – polegającą na tym, że na żądanie ciężko chorej osoby lekarz podaje specjalne leki, które powodują jej przedwczesną śmierć. Jest ona nazywana też „zabójstwem z litości” , ponieważ ma na celu skrócenie cierpień chorego.
Zwolennicy eutanazji uzasadniają swoje stanowisko między innymi tym, że w niektórych przypadkach gdy śmierć jest pewna to można ją przyspieszyć, żeby skrócić ogromne cierpienia chorego człowieka. Twierdzą, że każdy ma prawo do godnej śmierci, która nie jest związana z wieloma cierpieniami, mękami. Z kolei przeciwnicy uważają, że życie człowieka jest wielką, nadrzędną wartością i powinno być chronione aż do samego końca, którym jest naturalna śmierć organizmu. Często argumenty te są wzmacniane odwołaniem się do norm religijnych.
Warto nadmienić, iż eutanazja jest prawnie dopuszczalna, a więc legalna w niektórych państwach. Jest ona dozwolona między innymi w Belgii, Holandii. W tym drugim kraju decyzja o eutanazji jest analizowana przez specjalną Komisję składającą się z trzech prawników, trzech lekarzy, trzech etyków. Jej zadaniem jest dokładne zbadanie czy zostały spełnione wszystkie wymogi do przeprowadzenia eutanazji, między innymi dobrowolność prośby, ciężki stan pacjenta.
Zabójstwo eutanatyczne w polskim prawie karnym
Odnosząc się do polskiego prawa karnego należy przytoczyć przepis art. 150 Kodeksu karnego, który brzmi:
§ 1. Kto zabija człowieka na jego żądanie i pod wpływem współczucia dla niego, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
§ 2. W wyjątkowych wypadkach sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.
Jak więc można dostrzec powyżej zabójstwo eutanatyczne jest czynem zabronionym. Za jego popełnienie grozi surowa kara pozbawienia wolności do 5 lat. Należy zaznaczyć, że powyższy przepis będzie mieć zastosowanie tylko wtedy gdy zostaną spełnione łącznie dwie przesłanki:
- formułowane przez ofiarę żądanie pozbawienia jej życia;
- współczucie sprawcy dla osoby, która prosi o eutanazję.
Jeżeli nie zostanie spełniony choćby jeden z tych powyższych warunków to nie będziemy mieć do czynienia z zabójstwem eutanatycznym i przepis art. 150 k.k. nie będzie mieć zastosowania. W takim przypadku w zależności od szczegółowych okoliczności danej sprawy stosowany będzie inny przepis prawa karnego, na przykład art. 148 k.k., który przewiduje karę pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 10 albo karę dożywotniego pozbawienia wolności. Jest to więc znacznie bardziej surowa sankcja niż ta, o której mowa w art. 150 k.k.
Na marginesie warto podkreślić, że ewentualne samo współczucie choremu bez jego żądania pozbawienia życia, może być potraktowane przez sąd jako okoliczność łagodzącą karę z art. 148 k.k.
W tym miejscu warto przytoczyć wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 06 sierpnia 2013 roku, II Aka 118/13. W orzeczeniu tym sąd stwierdził, że „współczucie, o jakim mowa w przepisie art. 150 kk, jest stanem, który musi się wykształcić, gdy sprawca zda sobie sprawę z ogromu cierpień przyszłej ofiary i nieodwracalności sytuacji, w jakiej się znalazł. Nie można uznać, że taki emocjonalny stan sprawcy istniał, gdy podejmuje on działania pod wpływem chwili, impulsu. Nie każda wyrażona przez ofiarę wola śmierci, może być uznana za żądanie, w rozumieniu art. 150 kk. Nie jest takim żądaniem chwilowa reakcja, wywołana gwałtownym bólem”.
Tak zatem nie każde współczucie będzie tym, o którym mowa w przepisie art. 150 k.k. Nie będzie nim chwilowa emocjonalna reakcja współczucia, ale stan, który wykształcił się po dłuższym, racjonalnym przeanalizowaniu sytuacji chorego.
W przytoczonym wyżej orzeczeniu jest mowa także i o tym, że „wyrażone przez ofiarę zabójstwa eutanatycznego żądanie pozbawienia jej życia ma być w pełni świadomym, niewątpliwym, bezwarunkowym aktem nieprzymuszonej woli, pochodzącym od poczytalnej osoby dorosłej i jest dla sprawcy zewnętrznym bodźcem do popełnienia czynu...”
W treści wspomnianego wyroku Sądu Apelacyjnego można wyczytać również, że „Nie można mówić o zabójstwie eutanatycznym wówczas, gdy współczucie wywołane jest cierpieniami psychicznymi człowieka takimi jak: straty materialne, wieloletnie kalectwo, zawód miłosny, ani też wtedy, gdy dotyczy innej osoby lub osób, niż ofiara.” Tak zatem nie każde cierpienie człowieka, nawet dożywotnie, będzie uzasadniało zastosowanie przepisu art. 150 k.k.. Warto jednak nadmienić, iż w tym samym wyroku sąd stwierdził, że „Nie można wiązać owych ważkich powodów wyłącznie z przypadkami medycznymi.” Jak więc można wnioskować przepis art. 150 k.k. może mieć zastosowanie nie tylko w przypadkach ciężkiej i nieuleczalnej choroby.
Nadzwyczajne złagodzenie kary lub odstąpienie od jej wymierzenia
Dokonanie eutanazji jest zabronione pod groźbą surowej kary w polskim prawie. Z drugiej jednak strony warto zwrócić uwagę, że dokonanie kwalifikacji czynu zabójstwo jako zabójstwa eutanatycznego z art. 150 k.k, a nie jako zabójstwa z art. 148 k.k. skutkuje znacznie mniejszą karą. Prawodawca traktuje więc okoliczności współczucia oraz związanego z tym żądania ofiary niejako jako okoliczności łagodzące odpowiedzialność za popełnienie czynu pozbawienia kogoś życia. Ponadto, koniecznym jest także odniesienie się do art. 150 § 2 k.k, na podstawie którego sąd może w wyjątkowych przypadkach nadzwyczajnie złagodzić karę lub nawet odstąpić od jej wymierzenia. Prawodawca nie precyzuje jednak kiedy te wyjątkowe przypadki zachodzą ani na czym mogą polegać. Wydaje się, że chodzi tutaj przede wszystkim o skrajne przypadki (bardzo mocnego cierpienia ofiary i ogromnego współczucia sprawcy) związane z bardzo bliską więzią rodzinną tych osób (np. ojciec – syn). Tak zatem prawodawca w wyjątkowych sytuacjach dopuszcza możliwość odstąpienia od karania osoby, która popełniła zabójstwo eutanatyczne.
Podsumowanie
Eutanazja jest bardzo kontrowersyjnym tematem. Ma ona swoich zwolenników oraz przeciwników. Jest ona przedmiotem interdyscyplinarnej dyskusji różnych dziedzin nauki: prawa, etyki, medycyny. Niektórzy uważają ją za zabójstwo, a inni za ulgę w cierpieniach. W niektórych państwach europejskich jest ona legalna.
W Polsce eutanazja jest zabroniona, a jej popełnienie zagrożone jest surową karą. Z drugiej jednak strony wymiar tej kary jest mniejszy jak przy klasycznym zabójstwie, a w wyjątkowych sytuacjach sąd może nawet odstąpić od jej wymierzenia.
Radca prawny dr Kamil Lorek
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (j. t. Dz. U. z 2024 r., poz. 17; ost. zm. Dz. U. z 2023 r., poz. 1963)
Bibliografia
- Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny, Dz. U. 1997 Nr 88 poz. 553, tj. Dz. U. 2024 r. poz 17.
- Stefański R. A.(red.), Kodeks karny. Komentarz,Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2023 r.
- Grześkowiak A., Wiak K.(red.) , Prawo karne, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2023 r.
- Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 06 sierpnia 2013 roku, II Aka 118/13.
- Pawlak M., Eutanazja – definicja kontrowersje, rodzaj, sedacja, kwestie prawne, z dnia 04.09.2020 r., [konsultacja merytoryczna lek. A. Witkowska], [https://www.medonet.pl/zdrowie/zdrowie-dla-kazdego,eutanazja---definicja--kontrowersje--rodzaj--sedacja--kwestie-prawne,artykul,80759595.html], [dostęp w dniu 17.07.2024 r.].