Powództwo cywilne w postępowaniu karnym może zostać wytoczone w przypadku popełnienia każdego z przestępstw opisanych w Kodeksie karnym, o ile skutkiem popełnienia danego przestępstwa jest szkoda majątkowa.
Natomiast złożenie przez pokrzywdzonego wniosku o naprawienie szkody dopuszczalne jest wyłącznie w przypadku popełnienia na jego szkodę wymienionych w art. 46§1 Kodeksu postępowania karnego konkretnych przestępstw tj:
- spowodowania śmierci (tzn. gdy skutkiem czynu sprawcy jest śmierć człowieka,. art. 148-151, 154, 155, 156 § 3, art. 158 § 3 k.k.),
- ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, naruszenia czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia (art. 156, 158 § 2 k.k.),
- przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji (np. art. 173-180 k.k.),
- przeciwko środowisku (np. art. 181-188 k.k.),
- przeciwko mieniu (np. art. 278-294 k.k.),
- przeciwko obrotowi gospodarczemu (np. art. 296-301 k.k.),
- przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową ( art. 218-221 k.k.).
W przypadku złożenia wniosku o naprawienie szkody sąd jest zobowiązany do jego rozpoznania i w przypadku stwierdzenia winy oskarżonego winien wniosek uwzględnić w całości bądź w części.
Zobacz: Pokrzywdzony
Osoby najbliższe
Osoby najbliższe mogą dochodzić w trybie art. 46§ 1kk naprawienia szkody powstałej wskutek spowodowania śmierci. Nie mogą jednak dochodzić w tym trybie renty.
W trybie powództwa cywilnego po śmierci pokrzywdzonego, osoby najbliższe dla zmarłego mogą natomiast dochodzić wszelkich roszczeń majątkowych im przysługujących, a bezpośrednio wynikających z owego przestępstwa.
Orzeczenie
Sąd uwzględnia albo oddala powództwo cywilne w całości lub części tylko w razie skazania oskarżonego albo warunkowego umorzenia postępowania. W przypadku uwzględniania powództwa cywilnego sąd zasądza na rzecz powoda określoną kwotę pieniężną. W przypadku innego rozstrzygnięcia (np. umorzenia, uniewinnienia) sąd pozostawia powództwo cywilne bez rozpoznania.
Sąd orzeka także o pozostawieniu powództwa cywilnego bez rozpoznania, jeżeli materiał dowodowy ujawniony w toku rozprawy nie wystarcza do rozstrzygnięcia powództwa cywilnego, a uzupełnienie tego materiału spowodowałoby znaczną przewlekłość postępowania.
Jeżeli zasądzone odszkodowanie nie pokrywa całej szkody, lub nie stanowi pełnego zadośćuczynienia za krzywdę, pokrzywdzony może dochodzić dodatkowych roszczeń w odrębnym postępowaniu przed sądem cywilnym(art. 415 kpk).
W wypadku uwzględniania wniosku o zobowiązanie do naprawienia szkody, (także tylko w wyroku skazującym), może ono przybrać postać:
- nakazu restytucji (np. przy czynach przeciwko mieniu czy środowisku)
- zapłaty określonej kwoty pieniężnej (np. przy czynach przeciwko zdrowiu).
Tryb i koszty
Powód cywilny ponosi koszty procesu na zasadach wynikających z przepisów Kodeksu postępowania cywilnego., z tym że zwolniony jest tymczasowo od uiszczenia wpisu ( art. 642 k.p.k.), występujący zaś z żądaniem nałożenia na sprawcę obowiązku naprawienia szkody kosztów procesu w ogóle nie ponosi.
Powództwo cywilne można wytoczyć do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej natomiast wniosek, o którym mowa w art. 46 § 1 k.k., może być zgłoszony najpóźniej do zakończenia pierwszego przesłuchania pokrzywdzonego na tej rozprawie ( art. 49a).
Przy rozpoznawaniu wniosku określonego w art. 46 § 1 nie stosuje się przepisów o powództwie cywilnym, a pokrzywdzony przez złożenie takiego wniosku nie zyskuje uprawnień strony w postępowaniu karnym.
Zobacz serwis: Postępowanie karne