Możliwość udziału organizacji społecznej w postępowaniu karnym przewiduje m.in. art. 90 Kodeksu postępowania karnego. Organizacja społeczna (lub organizacje - w jednym postępowaniu może uczestniczyć więcej niż jedna) może na podstawie tego przepisu działać na etapie postępowania sądowego, czyli już po wniesieniu aktu oskarżenia, po spełnieniu określonych warunków.
Ochrona interesu społecznego
Pierwszym warunkiem jaki musi zostać spełniony jest istnienie potrzeby ochrony interesu społecznego lub interesu indywidualnego objętego zadaniami statutowymi tej organizacji, w szczególności ochrony wolności i praw człowieka. Sąd ustali czy dany interes społeczny wynika z zadań statutowych organizacji oraz czy istnieje potrzeba jego ochrony.
Warto zaznaczyć, że w ustawie nie wskazano na to czy potrzeba ochrony dotyczy oskarżonego czy pokrzywdzonego co oznacza, że może dotyczyć zarówno jednego jak i drugiego. Organizacja społeczna może więc współpracować także z obrońcą czy pełnomocnikiem strony, a sąd nie powinien kontrolować sposobu korzystania przez tego przedstawiciela i innych uczestników procesu ze swoich uprawnień, na co wskazuje Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z dnia 29 października 2003 r. (sygn. akt II AKa 175/03)
Wniosek o dopuszczenie do udziału
Organizacja społeczna powinna wystąpić z wnioskiem o dopuszczenie jej do udziału w postępowaniu sądowym. Przyjmuje się, że wniosek powinien zostać złożony w formie pisemnej i powinien spełniać wymogi określone w art. 119 kpk tj. powinien zawierać:
- oznaczenie organu, do którego jest skierowany, oraz sprawy, której dotyczy;
- oznaczenie oraz adres wnoszącego;
- treść wniosku lub oświadczenia, w miarę potrzeby z uzasadnieniem;
- datę i podpis składającego.
Jeżeli zgłoszenie nie odpowiada tym wymogom to sąd wzywa do uzupełnienia braków formalnych pod rygorem uznania zgłoszenia za bezskuteczne
We wniosku organizacja społeczna powinna określić nie tylko interes społeczny lub indywidualny, objęty zadaniami statutowymi tej organizacji ale także kto będzie ją reprezentował w trakcie postępowania sądowego. Przedstawicielem może być tylko jedna osoba, która otrzymała stosowne upoważnienie od organizacji.
Do wniosku organizacja powinna załączyć odpis statutu lub inny dokument regulujący działalność.
Postanowienie sądu
O dopuszczeniu organizacji społecznej do postępowania decyduje sąd - decyzja sądu przybiera formę postanowienia. Aby sąd mógł wyrazić zgodę konieczna jest zgoda co najmniej jednej ze stron. Strona może w każdym czasie cofnąć wyrażoną zgodę. W wypadku braku zgody choćby jednej ze stron na występowanie w sprawie przedstawiciela organizacji społecznej sąd wyłącza tego przedstawiciela od udziału w sprawie, chyba że jego udział leży w interesie wymiaru sprawiedliwości.
Sąd może dopuścić organizację do udziału bez uzyskania zgody którejkolwiek ze stron, jeżeli to w interesie wymiaru sprawiedliwości (np. w interesie wymiaru sprawiedliwości jest niespowodowanie przewlekłości postępowania).
Sąd odmawia dopuszczenia przedstawiciela organizacji społecznej do występowania w sprawie, jeżeli stwierdzi, że wskazany w zgłoszeniu interes społeczny lub indywidualny nie jest objęty zadaniami statutowymi tej organizacji lub nie jest związany z rozpoznawaną sprawą.
Postanowienie sądu o dopuszczeniu lub niedopuszczeniu organizacji do postępowania karnego nie podlega zaskarżeniu.
Uprawnienia przedstawiciela organizacji
Przedstawiciel organizacji może w trakcie postępowania sądowego uczestniczyć w rozprawach. Przedstawicielowi przysługuje także prawo do wypowiadania się i składania oświadczeń na piśmie. Warto zaznaczyć, że przedstawiciel może zabrać głos także po zamknięciu przewodu sądowego, gdzie może przedstawić swoją opinie odnośnie zgromadzonego materiału dowodowego.
Opracowano na podstawie:
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (j.t. Dz.U. z 2017 r. poz. 1904 z późn. zm.)