Zasada jawności rozpraw jest realizowana m.in. przez możliwość udziału w nich publiczności czy też umożliwienie mediom nagrywania przebiegu rozprawy. W pewnych okolicznościach sąd może jednak wyłączyć jawność rozprawy w całości lub w części - ta kwestia została uregulowana w art. 359 - 364 kpk. Możemy wyróżnić wyłączenie jawności z mocy prawa, na skutek fakultatywnej decyzji sądu oraz na wniosek osoby, która złożyła wniosek o ściganie.
Wyłączenie jawności z mocy prawa
Jawność rozprawy jest wyłączana ,,automatycznie'' gdy rozprawa dotyczy:
- wniosku prokuratora o umorzenie postępowania z powodu niepoczytalności sprawcy i zastosowania środka zabezpieczającego;
- sprawy o pomówienie lub znieważenie - na wniosek pokrzywdzonego rozprawa może jednak odbywać się jawnie.
Wyłączenie jawności rozprawy ma miejsce także w razie odczytania zeznań świadka anonimowego. Wyłączenie jawności powinno odbyć się także przy przesłuchiwaniu świadka koronnego, jeżeli świadek ten złożył wniosek o wyłączenie jawności.
Jawność wyłączana jest także w razie przesłuchania w charakterze świadka albo biegłego osób zwolnionych z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej lub związanej z pełnioną funkcją, a także w wypadku, gdy ujawniane są na rozprawie dokumenty, które dotyczące tajemnicy zawodowej.
Fakultatywna decyzja sądu o wyłączeniu jawności
Sąd może z własnej inicjatywy wyłączyć jawność rozprawy jeżeli jawność rozprawy mogłaby:
- wywołać zakłócenie spokoju publicznego,
- obrażać dobre obyczaje,
- ujawnić okoliczności, które ze względu na ważny interes państwa powinny być zachowane w tajemnicy,
- naruszyć ważny interes prywatny.
Sąd ma prawo do wyłączenia jawności także w przypadku, gdy choćby jeden z oskarżonych jest nieletni lub na czas przesłuchania świadka, który nie ukończył 15 lat.
Wniosek uprawnionego podmiotu
Jawność rozprawy może zostać wyłączona także na wniosek uprawnionego podmiotu, którym jest osoba która złożyła wniosek o ściganie. W tym wypadku kpk nie określa kryteriów wyłączenia jawności co oznacza, że sąd ma ocenić czy żądanie jest uzasadnione.
Ponadto świadek ma możliwość wnioskowania o wyłączenie jawności jeżeli treść jego zeznań mogłaby narazić na hańbę jego lub osobę dla niego najbliższą
O wyłączeniu jawności rozprawy decyduje sąd, w drodze postanowienia. Warto zaznaczyć, że przed wydaniem postanowienia sądu o wyłączeniu jawności rozprawy prokurator może zgłosić sprzeciw, który uniemożliwia wyłączenie jawności sądu.
Przebieg rozprawy
Jeżeli sąd wyda postanowienie o wyłączeniu jawności to na sali mogą pozostać, oprócz osób biorących udział w postępowaniu, po dwie osoby wskazane przez oskarżyciela publicznego, oskarżyciela posiłkowego, oskarżyciela prywatnego i oskarżonego. Jeżeli jest kilku oskarżycieli lub oskarżonych, każdy z nich może żądać pozostawienia na sali rozpraw po jednej osobie. Przewodniczący może także pozwolić poszczególnym osobom na obecność na rozprawie.
Obowiązkiem przewodniczącego jest pouczenie obecnych o obowiązku zachowania w tajemnicy okoliczności ujawnionych na rozprawie toczącej się z wyłączeniem jawności i uprzedza o skutkach niedopełnienia tego obowiązku.
Warto wspomnieć, że ogłoszenie wyroku odbywa się jawnie, jednakże, gdy jawność rozprawy wyłączono w całości lub w części, przytoczenie powodów wyroku może nastąpić również z wyłączeniem jawności w całości lub w części.
Opracowano na podstawie:
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (j.t. Dz.U. z 2017 r. poz. 1904 z późn. zm.)