W przypadku popularnego przestępstwa oszustwa podatkowego unormowanego w art. 54 k.k.s. możemy przeczytać, że pomimo upływu kilkudziesięciu lat, czyn ten nie uległ przedawnieniu bowiem pozostaje w idealnym zbiegu z czynem zabronionym w postaci oszustwa z art. 286 § 1 k.k.
W naszej ocenie taka interpretacja jest oczywiście błędna.
Wyobraźmy sobie następujący stan faktyczny: Pan Kowalski, celem umniejszenia swojego zobowiązania podatkowego przedłożył organowi podatkowemu umowę darowizny. Organ ten po kilkudziesięciu latach dochodzi do przekonania iż umowa ta stwierdza nieprawdę, darowizna nigdy nie była wykona. Pomimo iż samo przestępstwo oszustwa podatkowego już dawno powinno ulec przedawnieniu, to organ podatkowy twierdzi iż czyn ten pozostaje w idealnym zbiegu z przestępstwem oszustwa z art. 286 k.k. i nie może być mowy o przedawnieniu przestępstwa skarbowego.
Zobacz serwis: Sprawy karne
W pierwszej kolejności należy wyjaśnić, że podatek dochodowy wynikający z zeznania jest podatkiem należnym od dochodów podatnika uzyskanych w danym roku podatkowym, chyba że właściwy organ podatkowy lub właściwy organ kontroli skarbowej wyda decyzje, w której określi inną wysokość podatku.
Metoda samoobliczenia zobowiązania podatkowego przez podatnika bez wydawania w tym zakresie konstytutywnych decyzji, to metoda, która określa powstanie zobowiązania podatkowego bez udziału - co do zasady - organów podatkowych. Organy te włączają się dopiero wówczas, gdy w samoobliczeniu, (czyli w wyliczonym podatku należnym) stwierdzone zostaną nieprawidłowości. W takiej sytuacji wydane zostają stosowne decyzje co do określenia wysokości podatku. Brak tutaj żadnych pozytywnych decyzji jak np. zatwierdzających zobowiązanie ustalone w drodze samoobliczenia. Podatnik zatem jest zobowiązany do samodzielnego obliczenia podatku w zeznaniu podatkowym i wpłacenia go w ustawowym terminie na rachunek właściwego urzędu skarbowego.
Przechodząc już na grunt ustawy karnej skarbowej, wskazuje się, że: konstrukcja określonych w art. 56 k.k.s. typów czynu zabronionego tj. właśnie oszustwa podatkowego związana jest ze szczególną instytucją prawa podatkowego określaną mianem tzw. samoobliczenia podatku przez podatnika. W ramach procedury samoobliczenia brak jest jakiejkolwiek czynności przedstawiciela organu podatkowego, a już na pewno czynności o charakterze rozporządzającym.
Zobacz serwis: Kodeks karny
Przeciwnie zaś, czyn opisany w art. 286 § 1 k.k. wśród znamion, których wypełnienia się domaga, wymienia właśnie doprowadzenie do niekorzystnego rozporządzenia mieniem jako skutek dalszy działania sprawcy wprowadzającego w błąd osobę uprawnioną do takiego rozporządzenia. Z tych chociażby względów czyn sprawcy wypełniający znamiona z art. 56 k.k.s. nie może wypełniać jednocześnie znamion czynu z art. 286 § 1 k.k. W konsekwencji nie może mieć zastosowania do takiego stanu faktycznego instytucja idealnego zbiegu czynów karalnych, o której mowa w art. 8 § 1 k.k.s.
Podnieść bowiem należy, że podstawą zastosowania instytucji idealnego zbiegu czynów karalnych (art. 8 § 1 k.k.s.) jest stwierdzenie, że w konkretnym przypadku mamy do czynienia z tzw. realnym (rzeczywistym) zbiegiem przepisów ustawy, a zatem, że każda ze zbiegających się norm określających typ czynu zabronionego znajduje zastosowanie w okolicznościach danej sprawy. Brak zaś wypełnienia choćby jednego ze znamion czynu zabronionego, którego zbieg badamy, powoduje że do realnego zbiegu w ogóle nie dochodzi, a zatem nie istnieje potrzeba stosowania którejkolwiek z instytucji rozstrzygających o rozwiązywaniu sytuacji kolizyjnej.
Nie budzi zatem wątpliwości, że stosowanie reguły idealnego zbiegu czynów karalnych jest możliwe i uzasadnione tylko wówczas, gdy w okolicznościach sprawy dochodzimy do wniosku, że spełnione zostały dyspozycje obu zbiegających się typów, a zatem wypełniono znamiona typu czynu zabronionego zarówno art. 56 k.k.s. jak i 286 k.k. Brak stwierdzenia spełnienia wszystkich znamion obu typów powoduje, że w ogóle nie zachodzi sytuacja zbiegu, a tym samym nie zachodzi przesłanka stosowania instytucji z art. 8 § 1 k.k.s.
Jak tymczasem zgodnie przyjmuje się w doktrynie i orzecznictwie, nie stanowi doprowadzenia do niekorzystnego rozporządzenia mieniem Skarbu Państwa zachowanie sprawcy polegające na obniżeniu (zaniżeniu) wysokości należnego do zapłaty podatku (VAT, podatku dochodowego lub innego rodzaju podatku, ustalanego w oparciu o procedurę samoobliczania) za dany okres rozliczeniowy. W takiej sytuacji, z uwagi na sposób ustalania wysokości zobowiązania podatkowego za dany okres rozliczeniowy, które dokonywane jest samodzielnie przez podatnika bez udziału odpowiedniego organu podatkowego, uiszczenie należności podatkowej (zaliczki) w kwocie niższej niż należna stanowi samodzielną dyspozycję majątkową podatnika, bez jakiejkolwiek czynności ze strony organu podatkowego.
Zobacz serwis: Więziennictwo
Nie jest możliwy zbieg przepisów art. 56 § 1-3 k.k.s. oraz przepisu art. 286 § 1 k.k. Wynika to z odmienności zachowań kryminalizowanych na podstawie obu przepisów, a w szczególności z tego, że nie stanowi doprowadzenia do niekorzystnego rozporządzenia mieniem Skarbu Państwa lub innego uprawnionego podmiotu zachowanie sprawcy polegające na obniżeniu (zaniżeniu) wysokości należnego do zapłaty podatku (VAT, podatku dochodowego lub innego rodzaju podatku, ustalanego w oparciu o procedurę samoobliczania) za dany okres rozliczeniowy, poprzez podanie nieprawdy lub zatajenie prawdy w deklaracji albo oświadczeniu albo przez niedopełnienie obowiązku zawiadomienia o zmianie danych objętych deklaracją lub oświadczeniem. W takiej sytuacji, z uwagi na sposób ustalania wysokości zobowiązania podatkowego za dany okres rozliczeniowy, które dokonywane jest samodzielnie przez podatnika bez udziału odpowiedniego organu podatkowego, uiszczenie należności podatkowej (zaliczki) w kwocie niższej niż należna stanowi samodzielną dyspozycję majątkową podatnika, bez jakiejkolwiek czynności ze strony organu podatkowego. Brak zatem konstytutywnego dla oszustwa elementu rozporządzenia mieniem, dokonywanego przez odpowiedni organ podatkowy.
W konsekwencji, wobec braku realizacji znamion typu czynu zabronionego opisanego w art. 286 § 1 k.k. nie zachodzi zbieg czynów karalnych, a zatem jakiekolwiek stosowanie art. 8 § 1 k.k.s. staje się niecelowe, co w konsekwencji powoduje że przestępstwo skarbowe uległo przedawnieniu.