Podstawa prawna i komentarz
Analizowana problematyka została uregulowana w art. 256 Kodeksu karnego (dalej: k.k.). Osoba, która publicznie propaguje faszystowski lub inny totalitarny ustrój państwa lub nawołuje do nienawiści na tle różnic narodowościowych, etnicznych, rasowych, wyznaniowych albo ze względu na bezwyznaniowość, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2 (art. 256 § 1 k.k.). Identycznej karze podlega osoba, która w celu rozpowszechniania produkuje, utrwala lub sprowadza, nabywa, przechowuje, posiada, prezentuje, przewozi lub przesyła druk, nagranie lub inny przedmiot, zawierające treść określoną w § 1 k.k. albo będące nośnikiem symboliki faszystowskiej, komunistycznej lub innej totalitarnej (art. 256 § 2 k.k.). W przypadku skazania sprawcy na podstawie art. 256 § 2 k.k. sąd orzeka przepadek tych przedmiotów, nawet gdy nie stanowią one własności sprawcy (art. 256 § 4 k.k.).
Polecamy: Kodeks kierowcy. Zmiany 2020
Jako „faszyzm” należy rozumieć „masowy ruch polityczny, ideologię o skrajnie nacjonalistycznym charakterze”, zaś jako „totalitaryzm” należy rozumieć „system rządów (oraz wspierająca go ideologia) charakterystyczny dla XX-wiecznych państw, w których ambicje modernizacyjne i mocarstwowe szły w parze z rozczarowaniem do demokracji, jej kryzysem lub niedostatkiem” (Encyklopedia PWN). Z kolei, zgodnie z wyrokiem SA we Wrocławiu o sygn. akt II AKa 200/18 z dnia 5 lipca 2018 roku, pojęcie „„nawołuje do nienawiści” w rozumieniu art. 256 §1 k.k. oznacza wzywanie, zachęcanie, nakłanianie do uczucia silnej niechęci, wrogości do kogoś. Nie jest wystarczające wywoływanie uczuć dezaprobaty, antypatii, uprzedzenia, niechęci.” Dodatkowo w myśl wyroku SN o sygn. akt IV KK 38/18 z dnia 8 lutego 2019 roku „przestępstwo z art. 256 §1 k.k. mieści się w obszarze określonym jako mowa nienawiści. Pod tym pojęciem powszechnie rozumie się wypowiedzi i wizerunki lżące, wyszydzające i poniżające grupy i jednostki z powodów całkowicie lub po części od nich niezależnych, a także przynależności do innych naturalnych grup społecznych, przy czym grupy naturalne to takie których się nie wybiera, udział w jednych determinowany jest biologicznie (płeć, kolor skóry), w innych społecznie, jak przynależność etniczna, religijna, język. Nawoływanie do nienawiści z powodów wymienionych w art. 256 k.k. – w tym na tle różnic narodowościowych – sprowadza się do tego typu wypowiedzi, które wzbudzają uczucia silnej niechęci, złości, braku akceptacji, wręcz wrogości do poszczególnych osób lub całych grup społecznych czy wyznaniowych, bądź też z uwagi na formę wypowiedzi podtrzymują i nasilają takie negatywne nastawienia i podkreślają tym samym uprzywilejowanie, wyższość określonego narodu, grupy etnicznej, rasy lub wyznania. Przestępstwo z art. 256 k.k. ma charakter umyślny i może zostać popełnione tylko w zamiarze bezpośrednim, o szczególnym zabarwieniu, a więc w konkretnej intencji. Nawoływanie do nienawiści wiąże się z chęcią wzbudzenia u innych najsilniejszej negatywnej emocji (zbliżonej do wrogości), do określonej narodowości, grupy etnicznej, czy rasy.”
Nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego określonego w art. 256 § 2 k.k., jeżeli dopuścił się tego czynu w ramach działalności artystycznej, edukacyjnej, kolekcjonerskiej lub naukowej (§3 k.k.).