Zawiadomienie o przestępstwie jest obowiązkiem każdego, kto dowiedział się o jego popełnieniu. Zawiadamiającemu przysługuje prawo zastrzeżenia swoich danych dotyczących miejsca zamieszkania, jeżeli zachodzi uzasadniona obawa użycia przemocy lub groźby bezprawnej wobec niego lub osoby mu najbliższej. Zawiadomienie może zostać złożone na piśmie bądź ustnie do protokołu. Niezwłocznie po otrzymaniu zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa organ prowadzący postępowanie przygotowawcze wydaje postanowienie o wszczęciu bądź odmowie wszczęcia śledztwa. Postanowienie o odmowie zapada, gdy z zawiadomienie lub przeprowadzenia postępowania sprawdzającego wynika, iż brak jest uzasadnionego podejrzenia zaistnienia przestępstwa. Postanowienie o wszczęciu śledztwa wydaje prokurator, natomiast postanowienie o odmowie może wydać również Policja po zatwierdzeniu przez prokuratora.
Art. 305 § 4 kodeksu postępowania karnego określa krąg podmiotów, które należy powiadomić o wszczęciu, odmowie wszczęcia lub umorzeniu śledztwa. Zgodnie z tą regulacją należy zawiadomić:
- osobę lub instytucję państwową, samorządową lub społeczną, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie,
- ujawnionego pokrzywdzonego,
- podejrzanego – w przypadku umorzenia śledztwa.
W treści tego artykułu znajduje się również pouczenie, które obejmuje pouczenie pokrzywdzonego, instytucji oraz osobie, która złożyła zawiadomienie o prawie wniesienia zażalenia o odmowie wszczęcia śledztwa, umorzeniu postępowania przygotowawczego (pouczenie dotyczy również podejrzanego).
Zobacz również: Cele postępowania przygotowawczego
Wniesienie zażalenia
Zgodnie z art. 306 k.p.k. na postanowienie w przedmiocie odmowy wszczęcia i umorzenia śledztwa przysługuje zażalenie. Zgodnie z § 1 zażalenie na postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa przysługuje pokrzywdzonemu, instytucji państwowej, samorządowej lub społecznej oraz osobie zawiadamiającej o popełnieniu przestępstwa (wprowadzone nowelizacją k.p.k. i obowiązujące od 23 lipca 2013 r.). Na postanowienie o umorzeniu śledztwa zażalenie przysługuje stronom (w tym również podejrzanemu), instytucjom oraz osobie, która złożyła zawiadomienie, jeżeli wszczęto postępowanie, a w skutek przestępstwa doszło do naruszenia praw tej osoby. Ostatniemu podmiotowi przysługuje zażalenie, jeżeli śledztwo dotyczyło jednego z wymienionych przestępstw, m.in. składania fałszywych zeznań, fałszowania dokumentów, zatajenia dowodów niewinności. Uprawnionym do wniesienia zażalenia przysługuje nadto prawo przejrzenia akt. Jeżeli osoba lub instytucja, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie, nie zostanie w ciągu 6 tygodni powiadomiona o wszczęciu albo odmowie wszczęcia śledztwa, może wnieść zażalenie do prokuratora nadrzędnego albo powołanego do nadzoru nad organem, któremu złożono zawiadomienie.
Cel wprowadzonych zmian
Zmiany wprowadzone nowelizacją kodeksu postępowania karnego, obowiązują od 23 lipca 2013 r. Celem zmian było uprawnienie do wpływania na przebieg postępowania przyznane osobie, która nie była stroną postępowania, ale której prawa zostały naruszone nie w sposób bezpośredni w wyniku popełnionego przestępstwa. W wyniku wprowadzonej nowelizacji k.p.k. osoby pokrzywdzone niekorzystnym dla siebie wynikiem postępowania bądź odmową jego wszczęcia zyskały możliwość odwoływania się od niekorzystnych dla siebie decyzji. Dodatkowo nowelizacja przyznała również instytucjom, które złożyły zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa możliwość wniesienia zażalenia na postanowienie o umorzeniu śledztwa. Przed 23 lipca 2013 r. uprawnienia te przyznane były jedynie stronom.
Zobacz też: Czym jest umorzenie rejestrowe?