Początkowo ustawa ta miała jedynie charakter czasowy, tzn. miała obowiązywać przez stosunkowo krótki okres czasu tj do 1 września 2006 roku. Zważywszy jednak na skuteczność wprowadzonych w niej regulacji w walce z przestępczością zorganizowaną zdecydowano, iż zostanie ona wprowadzona na stałe do polskiego porządku prawnego. Osoba, która już po wszczęciu przeciwko niej postępowania (świadkiem koronnym może być wyłącznie osoba, której przedstawiono już zarzut popełnienia czynu zabronionego w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego ) chce uzyskać status świadka koronnego, musi jednak spełnić określone warunki, a mianowicie:
- w wyjaśnieniach, złożonych przed organami ścigania, musi przekazać informację mogące przyczynić się do ujawnienia okoliczności przestępstwa, wykrycia pozostałych współsprawców, ujawnienia dalszych przestępstw lub zapobieżenia im, przy czym chodzi tu o przestępstwa wskazane w art. 1 ustawy o świadku koronnym (dalej ŚwKor),
- musi ujawnić swój majątek oraz znany jej majątek pozostałych sprawców przestępstwa lub przestępstwa skarbowego,
- musi zobowiązać się do złożenia przed sądem wyczerpujących zeznań dotyczących osób uczestniczących w przestępstwie lub przestępstwie skarbowym oraz pozostałych okoliczności wskazanych w pkt 1.
Zobacz serwis: Sprawy karne
Dowód, w postaci zeznań świadka koronnego, będącego tak na prawdę współsprawcą przestępstwa, może być stosowane jedynie w postępowaniach karnych w sprawach o przestępstwa popełniane w zorganizowanej grupie przestępczej albo w związku mającym na celu popełnianie przestępstw. Art. 1 ŚwKor zawiera zamknięty katalog tych przestępstw. Możliwość uzyskania statusu świadka koronnego nie jest jednak przewidziana dla każdego skruszonego przestępcy. Z możliwości skorzystania z tego dobrodziejstwa zostali wykluczeni sprawcy, którzy:
- usiłowali popełnić albo popełnili zbrodnię zabójstwa lub współdziałali w popełnieniu takiej zbrodni;
- nakłaniali inną osobę do popełnienia czynu zabronionego, określonego w art. 1 ŚwKor, w celu skierowania przeciwko niej postępowania karnego;
- kierowali zorganizowaną grupą albo związkiem mającymi na celu popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego.
Zobacz: Instytucja małego świadka koronnego
Podejrzany, który decyduje się na współpracę z organami wymiaru sprawiedliwości, nie robi tego wyłączeni „z dobrego serca”. Przestępca, któremu udało się uzyskać status świadka koronnego, nie podlega bowiem karze za przestępstwa określone w art. 1 ŚwKor, w których uczestniczył, i które jako świadek koronny ujawnił. Poza bezkarnością, świadek koronny (oraz osoby dla niego najbliższe) w razie zagrożenia życia lub zdrowia, może zostać objęty ochroną osobistą, a także uzyskać pomoc w zakresie zmiany miejsca pobytu lub zatrudnienia, a w szczególnie uzasadnionych wypadkach mogą zostać mu wydane nowe dokumenty umożliwiające używanie innych niż własne danych osobowych, w tym uprawniające do przekroczenia granicy państwowej.
Zobacz serwis: Kodeks karny
Wartość dowodowa zeznań świadka koronnego, jako iż jest on osobą żywo zainteresowaną pociągnięciem wskazanych przez siebie osób do odpowiedzialności karnej, powinna być oceniana ze szczególną rozwagą i ostrożnością. Nie jest jednak wykluczona sytuacja, w której w oparciu jedynie o zeznania świadka koronnego Sąd wyda wyrok skazujący. Choć jest to dowód niekonwencjonalny, to często jedynie dzięki zeznaniom takiego świadka możliwa jest skuteczna walka z przestępczością zorganizowaną. Mimo niewątpliwej przydatności instytucji świadka koronnego, otwarta pozostaje kwestia oceny jej zastosowania w aspekcie oceny etycznej pozostawienia bezkarnym sprawcy poważnego przestępstwa oraz wartości dowodowej złożonych przez taką osobę zeznań.