Zgodnie z regulacją kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich, chyba że przyszli małżonkowie w umowie majątkowej przed zawarciem małżeństwa przyjęli ustrój rozdzielności majątkowej.
NOWOŚĆ na Infor.pl: Prenumerata elektroniczna Dziennika Gazety Prawnej KUP TERAZ!
Polecamy: Darowizny, testamenty, spadki (PDF)
Co to oznacza dla małżonków?
Z chwilą zawarcia związku małżeńskiego powstają trzy masy majątkowe: majątek obojga małżonków objęty wspólnością ustawową oraz majątki osobiste każdego z małżonków. Pomimo istnienia wspomnianej odrębności trzech mas majątkowych - majątki te w czasie trwania wspólności ustawowej praktycznie nie są wyodrębniane i z reguły stanowią zwartą całość gospodarczą, której rozdział i rozliczenie następuje dopiero po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej.
Przedmioty majątkowe, które tworzą majątek wspólny to w szczególności:
a) pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków (czyli np. z prowadzonej działalności gospodarczej, z umów zlecenia, z umów o dzieło, etc.),
b) dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków (czyli np. czynsz najmu, dzierżawy, odsetki od wierzytelności, etc.),
c) środki zgromadzone na rachunku bankowym lub pracowniczym funduszu emerytalnym każdego z małżonków.
Wspólność majątkowa małżeńska charakteryzuje się tym, iż w czasie jej trwania małżonkowie nie mają określonych udziałów w majątku wspólnym, nie mogą więc rozporządzać udziałami, a także nie mogą żądać podziału majątku objętego wspólnością. Podział majątku (zarówno sądowy, jak i umowny) jest możliwy z chwilą, kiedy ustaje wspólność majątkowa.
Co do zasady, do wspólnego majątku małżonków nie wchodzą m.in. przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej, przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił, przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków, prawa autorskie, niewypłacone przez pracodawcę wynagrodzenie.
Rozstrzygnięcie, do którego z małżonków po orzeczeniu rozwodu będzie należał dom, w pierwszej kolejności wymaga ustalenia czy przedmiotowa nieruchomość jest składnikiem majątku odrębnego małżonka czy też należy do majątku wspólnego. W ostatnim przypadku, z chwilą ustania wspólności majątkowej małżeńskiej po rozwodzie, powstanie kwestia podziału majątku wspólnego obojga małżonków.
Zobacz również: Czy niepracujący małżonek ma prawo do majątku wspólnego?
Rozwód - ustanie wspólności majątkowej małżeńskiej – jak można podzielić majątek?
Z chwilą uprawomocnienia się wyroku rozwodowego, ustaje wspólność majątkowa małżeńska. Podział majątku wspólnego małżonków może nastąpić na podstawie:
a) zgodnej umowy zawartej przez małżonków - wymagana jest forma aktu notarialnego – (koszt należnej taksy notarialnej zależy od ogólnej wartości majątku podlegającego podziałowi);
b) orzeczenia sądu:
- okręgowego – w trakcie postępowania rozwodowego, o ile wniosek o podział majątku nie przyczyni się do nadmiernego opóźnienia postępowania;
- rejonowego – w postępowaniu o podział majątku wspólnego.
Od wniosku o podział majątku wspólnego po ustaniu małżeńskiej wspólności majątkowej pobiera się opłatę stałą w wysokości 1.000,00 PLN. Jeżeli natomiast wniosek zawiera zgodny projekt podziału tego majątku, opłata stała wynosi 300,00 PLN.
Analizując wskazane powyżej sposoby podziału, stwierdzić należy, iż zdecydowanie najprostszym i najmniej konfliktowym rozwiązaniem jest podział majątku dokonany poprzez umowę. Jeżeli małżonkowie potrafią dojść do porozumienia w zakresie zakresu oraz sposobu podziału, oszczędzają w ten sposób zarówno czas, jak i pieniądze.
Polecamy: Prawo rodzinne
Niezależnie od kwestii podziału majątku, w wyroku rozwodowym, jeżeli małżonkowie zajmują wspólnie mieszkanie, sąd orzeka o sposobie korzystania z tego mieszkania przez czas wspólnego w nim zamieszkiwania rozwiedzionych małżonków. W wypadkach wyjątkowych, gdy jeden z małżonków swym rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie, sąd może nakazać jego eksmisję na żądanie drugiego małżonka.
Na zgodny wniosek stron sąd może w wyroku orzekającym rozwód orzec również o podziale wspólnego mieszkania albo o przyznaniu mieszkania jednemu z małżonków, jeżeli drugi małżonek wyraża zgodę na jego opuszczenie bez dostarczenia lokalu zamiennego i pomieszczenia zastępczego, o ile podział bądź jego przyznanie jednemu z małżonków są możliwe. W obu wypadkach zgoda małżonka powinna znaleźć się w podpisanym przez niego piśmie procesowym albo w złożonym przez niego przed sądem i zaprotokołowanym oświadczeniu.
Zobacz również: Nierówny podział majątku małżonków
Wyjątki od zasady równych udziałów.
Co do zasady, z chwilą ustania wspólności ustawowej wspólność ta - dotychczas bezudziałowa - ulega przekształceniu. Od tej chwili małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym, niezależnie od tego, w jakim stopniu każdy z nich przyczynił się do jego powstania. W konsekwencji, jeżeli w skład wspólnego majątku wchodziła nieruchomość w postaci domu, każdy z małżonków po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej ma równe udziały w nieruchomości.
W drodze wyjątku od zasady, na wniosek jednego z małżonków sąd może z ważnych powodów ustalić nierówne udziały w majątku wspólnym, z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z małżonków przyczynił się do powstania tego majątku. Reasumując, ustalenie nierównych udziałów jest dopuszczalne w razie łącznego wystąpienia dwóch przesłanek, a mianowicie przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego w różnym stopniu oraz istnienia ważnych powodów, które uzasadniają ustalenie nierównych udziałów.
Przez przyczynienie się do powstania majątku wspólnego rozumieć należy całokształt starań każdego z małżonków o założoną przez nich rodzinę i zaspokojenie jej potrzeb, a więc nie tylko wysokość zarobków czy innych dochodów osiąganych przez każdego z nich, lecz także i to, jaki użytek czynią oni z tych dochodów, czy gospodarują nimi należycie i nie trwonią ich w sposób lekkomyślny. W zakresie drugiej przesłanki, o tym, czy istnieją w konkretnej sprawie "ważne powody" decyduje ocena całokształtu okoliczności danej sprawy. Ważnym powodem odstąpienia od zasady równych udziałów może być w szczególności naganne postępowanie małżonka, który uporczywie nie przyczyniał się on do powstania majątku wspólnego stosownie do swych możliwości.
Reasumując, udzielenie odpowiedzi na pytanie do kogo należał będzie dom po orzeczeniu rozwodu, uzależnione jest od indywidualnej sytuacji majątkowej małżonków, istniejącej zarówno przed zawarciem małżeństwa, jak i w trakcie jego trwania. Podział majątku na dwie równe części nie zawsze będzie regułą, zwłaszcza w sytuacji, w której byłoby to krzywdzące dla jednego z małżonków.
Zobacz również serwis: Podział majątku